Uzeyir Hajibeyov

Üzeyir Hacıbəyovun adını ilk dəfə mən 1925— 1926-cı illərdə eşitmişəm. O zaman 11 —12 yaşım olardı; Nuxa (indiki Şəki) nümunə-təcrübə məktəbində oxuyurdum. Bu, bir növ internat tipli məktəb idi.

Böyük musiqiçi, bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov haqqında mənə müəllimim İbad Rəhmətullayev danışmışdı. İbad müəllim Üzeyir Hacıbəyovun Bakıda yenicə təşkil etdiyi musiqi məktəbində tar sinfində oxumuşdu. O zaman mənim musiqiyə böyük həvəsim var idi. Üzeyir Hacıbəyovu görmək arzusu ilə yaşayırdım; onun obrazı daim xəyalımda əzəmətlə ucalırdı, onun şagirdi olmağı ürəkdən istəyirdim.

Tezliklə bu arzuma çatdım.

1930-cu ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası hazırlıq şö'bəsinin (fəhlə fakültəsinin) tələbəsi oldum. Konservatoriyaya daxil olarkən məni Üzeyir Hacıbəyov özü imtahan elədi (qəbul komissiyasının sədri idi). Həmin gün böyük musiqiçi ilə şəxsi tanışlıqdan nə dərəcədə sevindiyimi izhar edə bilmirəm.

Yaşımın çox olmasına baxmayaraq (16 yaş musiqi ilə məşğul olmağa başlamaq üçün, təbii ki, çox idi), Üzeyir Hacıbəyov xahişimi nəzərə alaraq, məni skripka sinfinə qəbul etdi.

Bir qədər sonra Üzeyir Hacıbəyova mə'lum oldu ki, mən tar da çala bilirəm. Məni dinlədikdən sonra (dinləyişdə Qurban Pirimov, Mansur Mansurov, doktor İonesyan da iştirak edirdilər) mənə məsləhət gördü ki, tar sinfindəki məşğələlərə də gedim. Tar çalmağım Üzeyir Hacıbəyovun elə xoşuna gəlmişdi ki, məni hətta respublikanın rayonlarına gedən konsert briqadalarının tərkibinə də daxil etdi.

Sonralar, tarix-nəzəriyyə fakültəsində oxuyarkən Üzeyir Hcıbəyovdan Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarını öyrəndim. Hacıbəyov həmişə sə'y edirdi ki, onun məşğələləri yaradıcılıq xarakteri daşısın. Bu məqsədlə Azərbaycan xalq musiqisinin qanunlarını və üslub xüsusiyyətlərini daha yaxşı mənimsəməkdən ötrü tələbələri məcbur edirdi ki, Azərbaycan məqamları üstündə ciddi üslubda müxtəlif melodiyalar bəstələsinlər.

Konservatoriyanı bitirən zaman mənə «Koroğlu» operasına həsr olunmuş diplom işi yazmaq şərəfi nəsib oldu. Üzeyir Hacıbəyov vaxtının az olmasına baxmayaraq, işimi yazmaq üçün həmişə mənə lazımi məsləhətlər verirdi.

1946-cı ildə, Böyük Vətən müharibəsi qələbəmizlə başa çatdıqdan sonra Üzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə (o, Mərkəzi Ordu Qərargahının komandiri, Sovet İttifaqı marşalı İ. S. Konevə məktub göndərmişdi) mən ordudan tərxis olundum və vətənə qayıtdım.

Üzeyir Hacıbəyov atalıq qayğısı göstərərək, məni Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasında özü rəhbərlik etdiyi incəsənət institutuna işə qəbul etdi. Onun rəhbərliyi ilə işləyən, hələ o zaman gənc olan biz şagirdləri bütün qüvvəmiz və səyimizlə Azərbaycan xalq musiqisi, onun tarixini və nəzəriyyəsini dərindən öyrənib tədqiq edirdik.

İndi qeyd etməyi lazım bilirəm ki, dahi bəstəkarın elmi-tədqiqat əsəri olan «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» əsərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmək şərəfi mənə nəsib olmuşdur. Bu kitab Azərbaycan xalq musiqisinin xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün son dərəcə qiymətli bir əsərdir.

Azərbaycan xalq musiqi sahəsində Üzeyir Hacıbəyovun elmi-tədqiqat ən'ənələrini davam və inkişaf etdirmək ona çox-çox borclu olan hər bir kəsin işidir.

1975

Ədilə Hüseynzadə
Qayğıkeş ata

Tarixdə yaranan nadir şəxsiyyətlər arasında Üzeyir Hacıbəyov da xüsusi yer tutur. O bir ata kimi saysız-hesabsız Azərbaycan balalarının əlindən tutub, onlara musiqi savadı verib, xalqımızın tükənməz musiqi xəzinəsinin incilərindən istifadə etməyi öyrədib. Mən özümü çox xoşbəxt sayıram ki, belə bir müəllimin tələbəsi, «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» fənnini Üzeyirbəyin sinfində ilk dəfə dinləyənlər sırasında olmuşam. Həftədə iki dəfə Üzeyirbəy bu fənni mühazirə şəklində qrupda oxuyar, aydınlaşdırardı. Min illərlə ömrü olan bu muğamların Üzeyirbəy tərəfindən, 20 illik axtarışı, zəhməti nəticəsində aşkara çıxarılmış bu qanunauyğunluğu bizi valeh edərdi. Üzeyirbəy tələbələrin muğamları daha dərindən mənimsəməsi üçün xalqımızın məşhur tarzəni Mirzə Mənsuru konservatoriyaya də'vət etdi. Mirzə Mənsur muğamları tarda çaldıqca, biz tələsik notlara köçürür, həm də royalda çalmağı öyrənirdik. Beləliklə, bir muğamın nəzəriyyəsini çalmağını öyrənəndən sonra Üzeyirbəy tək-tək tələbələrlə bəstəkarlıq dərsləri keçirdi. Bu dərslər çox maraqlı olurdu. Öyrəndiyimiz muğam üzərində əsərlər bəstələməli idik. Əvvəllər kiçik fortepiano pyesləri, sonralar isə sonatina, sonata, vokal əsərləri bəstələdik. Yadımdadır, Üzeyirbəy dərslərin birində mənə Nigar Rəfibəylinin sual-cavab şəklində yazılmış bir şerini verdi və tapşırdı ki, suallar bir muğamda bəstələnməli, cavablar isə başqa-başqa muğamlara modulyasiya edilməlidir. Dedi ki, birinci bəndin sual və cavabını Segahda, ikinci bəndin cavabını Bayatı-Şırazda, üçüncü bəndin cavabını isə Rast muğamında bəstələyim. Mən çox çalışdım və əsəri qurtarıb Üzeyirbəyə göstərdim. Üzeyirbəy elə mənim yanımdaca Bülbülə zəng vurub, bu əsəri — «Vətən haqqında nəğmə»ni oxumasını xahiş etdi, beləliklə, əsər çox konsertlərdə, ongünlükdə səsləndi.

Azərbaycan muğamları əsasında musiqi bəstələməyi ustad böyük məharətlə öz tələbələrinə aşılamışdır, elə buna görə də ondan dərs alan bəstəkarlar xalqımızın milli musiqisindən bacarıqla istifadə edirlər.

Qayğıkeş ata Üzeyirbəyə biz tələbələr «Üzeyir əmi» deyə müraciət edərdik. Üzeyir əmi böyük insanlara xas olan sadəliyi, nəvazişkarlığı, bə'zən hətta sərt rəftarı, fəqət prinsipiallığı ilə gözlərim önündə durur.

1975

Ədəbiyyat