 |
 |
|
|
Ədəbiyyat |
Bəstəkarın
xatirəsi... |
İçindəkilər |
19 Mən Azərbaycanın dahi bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovla 1907-ci ildə «İrşad» qəzeti idarəsində tanış oldum. O zamandan e'tibarən mənimlə cavan müəllim Üzeyir Hacıbəyov arasında səmimi və yaradıcılıq dostluğu başlandı. Bir gün Üzeyir mənə «Leyli və Məcnun» operası üzərində çalışdığını bildirdi. Məşğələlərə 1907-ci il dekabrın əvvəllərindən başladıq və hər gün axşam «Nicat» maarif cəmiyyəti binasında aparırdıq. Nəhayət, Üzeyir Hacıbəyovun ilk yazdığı «Leyli və Məcnun» operası 1908-ci il yanvarın 12-də şənbə günü keçmiş Tağıyev teatrında tamaşaya qoyuldu. Bu tamaşada İbn Salamın toy məclisindəki rəqs Üzeyirin göstərişi ilə mənə tapşırılmışdı. Beləliklə, bu ildən başlayaraq unudulmaz bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov, çar zülmünun ən ağır vaxtlarında Azərbaycan incəsənətində milli operanın və musiqili komediyanın ilk səhifəsini açmış oldu. O zamanlar belə işi görmək böyük qəhrəmanlıq və cəsarət tələb edirdi. Bunu da deməliyik ki, o zaman teatr qapısını görməyən və tanımayan Azərbaycan qadınları, Üzeyir Hacıbəyovun opera və operettalarına gəlməyə başladılar. Üzeyir Hacıbəyovun ikinci yazdığı «Ər və arvad» operettası idi. 1908-ci ilin noyabrında Üzeyir məni evinə də'vət edib, yeni yazmış olduğu «Ər və arvad» operettasını oxudu. Bir qədər söhbətdən sonra səsimi yoxlayıb, Kəblə Qubad rolunu mənə tapşırdı. Birinci dəfə olaraq mən həmin musiqili komediyada çıxış etdim. Üzeyir Hacıbəyovun ikinci musiqili komediyası «O olmasın, bu olsun» oldu. Bu komediyanın da baş rolu olan Məşədi İbad rolunu mən oynadım. 1912-ci il aprelin 3-də Üzeyir Hacıbəyov mənimlə bərabər artistlərimizdən bir neçəsini evinə də'vət edib, Italiyanın Milan konservatoriyasında təhsil alan azərbaycanlı qızı Şövkət xanım Məmmədovanın Bakıya gəldiyini bildirdi və Şövkət xanımın İtaliyaya qayıdıb təhsilini davam etdirməsi üçün ona kömək etməyimizi xahiş elədi. Üzeyir Hacıbəyovun təklifini hamılıqla qəbul edib, Şövkət xanım Məmmədovanın nəf'inə «Ər və arvad» musiqili komediyasını oynamağı qət etdik. Aprelin 13-də axşam Tağıyev teatrında «Ər və arvad» musiqili komediyasının tamaşası qurtardıqdan sonra «konsert» şö'bəsi başlandı. Şövkət xanım Məmmədova səhnəyə çıxıb bir neçə hava oxudu. Bu bir çoxlarının xoşuna gəlmədi. Xüsusilə «millət-millət» deyib bar-bar bağıran ağalar ayağa qalxıb teatrı tərk etməyə başladılar.. Mən bu halı gördükdə tez səhnə arxasındanÜzeyirin yanına gəlib xəbər verdim və nə etməli olduğumuzu ondan soruşdum. Üzeyir Hacıbəyov inadlı bir tərzdə: «Qoy gedən getsin, bizə qalanlar lazımdır» — dedi. Mən qırx ildən bəri Üzeyiri ölkəmizdə musiqi və opera incəsənətinin tərəqqi və inkişafı uğrunda yorulmadan çarpışan bir mübariz kimi tanıyıram. Bu böyük bəstəkarın haqqında nə qədər danışılsa, xidmətlərindən nə qədər bəhs edilsə azdır. Hamımızın sevdiyi və əzizlədiyi Üzeyirin bizə, incəsənət işçilərinə qüvvət verən xüsusiyyətlərindən biri onun mətinliyi idi. Çoxları şahiddir ki, o, Azərbaycanda açdığı yeni yol ilə irəlilədiyi zaman qarşısına çıxan çətinliklərdən qorxmur, müvəffəqiyyətsizlik belə onu ruhdan salmırdı. Üzeyir Hacıbəyov, Azərbaycanda bünövrəsini qoyduğu opera incəsənətini genişləndirmək uğrunda mübarizədə az həqarət görməmişdir. 1909-cu ildə çıxan «Zənbur» jurnalı Üzeyirin bir karikaturasını çəkmiş və onun mahir musiqi əsərləri yarada biləcəyini şübhə altına almışdı. Həyat və zaman bu şübhələrin nə qədər əsassız, Üzeyirin seçdiyi yolun isə nə qədər doğru olduğunu sübut etdi! Üzeyir Hacıbəyov həmişə öyrənməyi və öyrətməyi çox sevirdi. Bir gün söhbət əsnasında o, mənə dedi ki: «Xoşbəxt o sənətkardır ki, biliyini verib gedir, bədbəxt o sənətkardır ki, biliyini özü ilə bərabər qəbrə aparır!» Həqiqət
Rzayeva Böyük bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyovun ölməz sənət əsərlərindən biri olan «Leyli və Məcnun» operası haqqındakı qeydlərimi yazmaq üçün istər-istəməz xatirələr dəftərimi vərəqlədim, xəyalən 1926—27-ci illərə qayıtdım. O zaman mən «Damğa» adlı tənqid-təbliğ teatrında işləyirdim. Cavan idim, yaxşı səsim vardı. Bir gün opera və balet teatrının baş dirijoru, bəstəkar Müslüm Maqomayev məni teatra işləməyə çağırdı. Nə qədər sevindiyimi təsəvvür etmək çətindir. M. Maqomayev teatrda məni çox mehriban qarşıladı. Bir az söhbət etdikdən sonra pianonun arxasına keçdi. «Çahargah» muğamının «Mənsuriyyə» hissəsinin zil sədaları otağı bürüdü. İşin nə yerdə olduğunu dərhal anladım. M. Maqomayev məni «Mənsuriyyə» sınağından keçirmək istəyirdi. Sınaqdan müvəffəqiyyətlə çıxdım... Opera teatrında ilk rolum M. Maqomayevin «Şah İsmayıl» əsərində Ərəbzəngi oldu. Həmin roldan sonra M. Maqomayev mənə «Ərəbzəngi bacı» deyərdi. Çox keçmədən Üzeyir Hacıbəyovla tanış olduq. O da səsimlə yaxından maraqlandı. Leylini oynamağı məsləhət gördü.. «Leyli və Məcnun» operasına dəfələrlə qulaq asmışdım. Özümü Leyli rolunda təsəvvür etmişdim. Lakin elə ki bu arzu həqiqətə çevrilməyə başladı, qarşıdakı işin nə qədər çətin və məs'uliyyətli olduğunu bir daha dərk etdim. Ərəbzəngi kimi qəhrəman bir qadın surətindən sonra lirik səpkili Leyli obrazını yaratmaq o qədər də asan deyildi. Lakin ürəklərə yol açan Füzuli poeziyası və insanı valeh edən Üzeyir musiqisi bu çətin yolda mənim gənc ilhamımın qırılmaz qanadları oldu. Mən Leylinin bütün dərdini, kədərini, uğursuz məhəbbətinin müsibətini yaşadım. Yadımdadır ki, ilk tamaşalardan biri idi. Üzeyir Hacıbəyov lojada oturmuşdu. Mən çətin zəngulələrdən sonra, tamaşaçılar hiss etməsin deyə, ehtiyatla onun oturduğu tərəfə baxdım. O, razılıq əlaməti olaraq yavaşcadan başını tərpətdi. Bu, mənim üçün, gənc aktyor üçün böyük mükafat idi. Leyli ilə dostluğum çox uzun çəkmişdir. Ən yaxşı çıxışlarım, təbii ki, respublikanın xalq artistləri Hüseynqulu Sarabski, Hüseynağa Hacıbababəyov və Əlövsət Sadıqovla olmuşdur. Belə bir əsərdə dönə-dönə iştirak etdiyim üçün özümü xoşbəxt sayıram. 1975 |
|
 |
 |
 |
 |
||