Ümum millətimizin asayış və səlamətliyini
gözləyən «Tərəqqi» kimi bir qəzetin
mühərriri olduğum üçün «zənbur»çulara
çiddi surətdə təklif edirəm ki, mənə
qarşı hər nə hədyanat söyləyəcəklərsə,
söyləsinlər, lakin məni bəhanə edib
də, yekdil və ekvücud olması lazım kələn
millətimizin içinə «qarabağlı», «bakılı»
kimi fitnəəngiz mə-sələlər salmasınlar.
Mənim Əhməd bəyi müdafiə etməyim,
heç kəsə ixtiyar verməz ki, aralığa
qarabağlı, bakılı məsələsi
salsın. Mən nə edim ki, öz elmimi, biliyimi
və bütün istedad və qabiliyyət-xudadadımı
millətin tərəqqisi yolunda sərf stməklə
xain, həsud və bəxil «zənbur»çuların
gözlərinə bir ox olub batıram? Millət
balalarının təlim və tərbiyəsinə
cəhd edib də valideyn tərəfindən təşəkkürlər
almaq, qəzetələrdə yazmaqla, əhaliyə
xidmət etmək və yaddan çıxmış
ləhvü-ləəb aləti olmuş musiqimizi
diriltmək və hər kəsin rəğbətinə
məzhər etməyə çalışmaq və
bunların əvəzində — deyil ev tikdirmək,
banklarda pul saxlamaq,— bəlkə öz ailəmi bəsləyəcək
qədrində də olmayan bir mükafata razı
olmaq «zənburçu»lar nəzərincə pis şeydirsə,
qoy mən pis olum. Madam ki, mən qaraqəlbli, kəsifürəkli
«zənburçu»ların xoşuna gəlmirəm,
qoy gəlməyim, qoy onlar bacarsınlar da məni
dəfə çalışsınlar, lakin əhalini
ələ dolayıb da, aralığa «bakılı»,
«qarabağlı» fitnəsi salmasınlar. Hər
nə deyəcəkləri var mənə desinlər.
Bu bir ciddi təklifdir..
Bir neçə zaman bundan əvvəl məqalələrimizin
birində millətimizə rəhbər və başçı
olmalı adamlar lazımdır məalında bir
şey yazmışdıq. Bugünkü halımız
camaatın adamsız qaldığını və
adama əşədd möhtac olduğunu ən müəssir
bir surətdə göstərməkdədir. Bir
tərəfdən zemstvo məsələsi, digər
tərəfdən məktəb və ələlümum
maarif məsələsi, bir yandan da qərəzi-şəxs
həvəsilə iş görməyə atılıb
da, caamatın zərər və fəlakətindən
mənfəət aparmaq istəyənlərin əmal
və hərəkati-müzürrəsinə qarşı
məmaniət göstərmək məsələsi.
Bunların hamısı həl və fəsilsiz
qalmaqla nə qədər zərərləri movcib
olur.
Bu zərər və ziyanları görüb də
dinməmək, danışmamaq məhz xəyanət
və vicdansızlıqdır. Axırda camaatın
fəlakətini movcib ola bilən bu zərər
və ziyanları dəf etməklə işlərimizi
düzəltmək və hər bir işi yoluna
qoymaq uçün adamlar lazımdır. Oylə adamlar
ki, qəlbləri pak, niyyətləri xalis olmaqla
bərabər qüvayi-ruhaniyyələri möhkəm
və mətin olsun. Hissiyyat sahibi deyil, əqli-səlim
sahibi olsunlar... Zira hər bir böyuk işdə
insan ancaq əqlini özünə rəhbər
tutmalıdır. Yoxsa hissiyyata təvəssül
edilərsə, işi batırar, yaxşı nəticə
görməz. Doğrudur insanın hissləri iki
cürədir: Yaxşısı da var, yamanı
da. Yaman hisslərin insanın qəlbindən bilmərrə
məhv və nabud olmasının lüzumu şübhəsizdir.
Yaxşı hisslərə dəxi o qədər
nəşavü nüma verməməlidir ki, əqli-səlimə
qalib gəlsinlər.
Biləkis insanın başındakı əql, onun
qəlbindəki hissiyyatın üstündə həmişə
hökmfərma olmalıdır. Mən demirəm
ki, insanın qəlbi hər bir hissiyyatdan məhrum
olsun, bəlkə əqil hər hissiyyata faiq gəlməklə
onların izharat və iqtizaatını nəzmə
salsın.
Təəssüflər olsun ki, biz müsəlmanlarda
ələlümum, hissiyyatı daim əqli-səlimə
qalib gəlməkdədir.
İstər yaxşı hisslərimiz, istər yaman
hisslərimiz bizi əhatə edən şərait
içində o qədər nəşvü nüma
tapıbdır ki, əqli-fərrə qalib kəlməkdədir.
Doğrudan da bəzimizin rəhmdillik hissi o qədər
artıqdır ki, sağ və səlamət bir
dilənçinin, yolçunun ahu-zarına ürəyi
yanıb pul verir. Lakin əqli bir o qədər nəşvü
nüma tapmayıbdır ki, bu dilənçi və
yolçuluğun aramızdan götürülməsinə
bir çarə tapılsın. Halbuki məsələn,
Almaniyada, İngiltərədə bir adam yıxılıb
acından ölə, ona bir qəpik verən olmaz.
Bununla bərabər hissiyyatlarının başında
duran əqli-səlimləri sayəsində deyil
sağ-səlamət yolçu, hətta kar, kor, şillərə
də pul və çörək qazanmaq yolunu öyrədibdirlər.
Bəzimizin büxl və həsəd hissi o qədər
nəşvü nüma tapıbdır ki, özgəsinin
bir hünər sayəsində qazandığı
şöhrət və ehtiramı görüb qəlbi
alışır, ona görə də xəyanət
və dənaətə qədəm qoyur. Lakin özünün
də bir o qədər əqli-səlimi yoxdur ki,
bu da başqa bir hünər göstərməklə
xalqın məhbubulqülubu olsun. Halbuki Yevropada
birisi tərəqqi yolunda bir hünər göstərdikdə,
bir digəri də özgə bir hünər göstərməklə
qeyrət edir. Bunlardan başqa, lazım olmayan yerlərdə
göstərdiyimiz cəsarət və cəsarət
lazım olan yerdə ibraz etdiyimiz çəbunluq
və bir çox manei-tərəqqi, hərəkat
və əmalımız hamısı hissiyyatımızın
əqlimizə qalib gəlməsindəndir. Və
bu qalibiyyətə də səbəb genə də
həqiqi təlim və tərbiyə görmədiyimizdəndir.
Hər Halda keçək mətləbə.
Bizim üçün hal-hazırda mətinülqəlb
və səlimülqəlb adamlar lazımdır
ki, deyil yaxşı-yaman hissiyyatı, bəlkə
səlamət əqli sayəsində milləti irəli
sürüyüb bu rəzalətdən qurtarmaq
yolunda qabağına çıxan sədd və məmaniətləri
məhv nabud edə bilsinlər. Yoxsa hal-hazırda,
müfsidlər və öz nəfini millətin
rəzalətində axtaran alçaqlar sayəsində
ölkəmiz o qədər məğşuşudur
ki, işlər boylə davam edərsə, gələcəyimiz
çox yaman olar.
1. Feodalizm qalığı olan millətpərəstlik
(yerliçilik) «bakılı», «qarabağlı» və
sairə fitnəkarlıqla məşğul olanların
əleyhinə yönəldilmiş «Zənbur»çulara
bir təklif» («Zənbur»—həftəlik satira jurnalı,
1909—1910-cu illərdə Bakıda nəşr olunurdu)
sərlövhəli məqalə «Tərəqqi»
qəzetinin 1909-cu il 30 avqust tarixli 195-ci nömrəsinin
3-cü səhifəsində «Üzeyir» imzası
ilə dərc olunmuşdur.
2. Azərbaycan xalqının maariflənməsinə,
tərəqqisinə, rifah halına can yandıran
şəxsləri fəaliyyətə çağıran
«Ovza»ımız» sərlövhəli məqalə
«Tərəqqi» qəzetinin 1909-cu il 4 sentyabr tarixli
200-cü nömrəsinin 2-ci səhifəsində
«Üzeyir» imzası ilə dərc olunmuşdur.
