Uzeyir Hajibeyov

ORDAN-BURDAN

İttifaq və ittihad məsələsi¹

Bakı — Bax budur, mən sizə açıq-açığına deyirəm: hərgah bizim aramızda «ittihad və ittifaq» olmasa,—onda, sözün doğrusu, işlərimizin axırı xarab olacaqdır. Bax, bu bir sözdür ki, mən sizə dedim və öz borcumdan çıxdım, indi özünüz bilin!.

Gəncə — Əvvəla, allah sənin atana rəhmət etsin. Və saniyən, sənin dediyin sözlər bir belə həqiqətdir ki, hərgah bir kəs durub, onun əksinə danışsa—nə deyim, onda gərək sözsüz, hekətsiz namərdliyi boynuna götürə. Mən də bunu deyirəm.

Qarabağ — Bax, bu siz eləsiniz, mənim də fikrim, zikrim, gündüz axşamadək elə bu idi. Ancaq, sezün doğrusu, qorxurdum deyəm, məni qınayasınız.

Tiflis — hərgah əlinizə çıraq alıb, bütün dünyanı gəzəsiniz—bir nəfər adam tapmazsınız ki, desin ittifaq və itihad pisdir!

Ş ə k i — Doğrudur!

Dərbənd — Düzdür!

İ r ə v a n — Ey milləti-biçarə! Daha, sən nə vaxta kimi öz hali pərişaninə bəsirət nəzəri salıb, nifaq və ziddiyyətdən tökülən atəşi covr və zülmi görməyəcəksən!?

Ordubad—Barakallah, sən öl!

S a l y a n — haqq sözə kim nə deyər.

Q u b a — heç kim.

* * *

Bu hamısı pərdənin bir üzüdür. İndi baxaq pərdənin o biri üzünə.

Bakı — İttifaq, ittihad — bunlar hamısı boş sözdür. Pəh! Mən işimi, gücümü töküm ki, bəli millətin halı pərişandır, xeyr, yalan sözdür. Hərgah mən millətəmsə mənim keyfim çox kökdür. Yerdə qalanın canı çıxsın! Mənə nə?

G ə n c ə — Doğrudur, ittifaq və ittihad yaxşı söz və yaxşı da işdir. Amma adam gərək bir işi tutanda, dalını da mülahizə eləsin. Hərgah bu ittifaq və ittihadın dalı-sı müəllimlər ictimai olaçaqsa, onda, sözün doğrusu, mən əlimi yuyub çıxıram qırağa, bu cürə ittifaq ittihaddansa, farağat oturmaq min pay yaxşıdır.

Qarabağ — Bir yerdə ki, cəmi rəiyyətlərin «atası» olan bəyin sözünə bir qara qəpik qiymət qoyan olmıya və bir yerdəki baqqal durub bəy hüzurunda «reç» deyə və bir yerdə ki, eşşəksürənin birisi bəy ilə bərabər saat gəzdirə, elə yerdə ittifaq və ittihaddan danışmaqdansa, bir girvənkə simiçkə alıb, çırtlamaq yüz dəfə yaxşıdır.

Tiflis — Mən də deyirəm ki, ittifaq və ittihad yaxşı şeydir. Amma, di gəl ki, görək hökumət nə deyir. Vallah, mən mərc gələrəm ki, hərgah biz də durub xalq kimi ittihad və ittifaq qayırsaq, bir də nişan və midal görüncə qulaqlarımızın dibini görərik və halbuki cəmi vur tutduğumuz elə bir nişan üçündür.

Ş ə k i — İttifaq, yəni birləşmək deyilmi? Canım, mən birləşmirəm də!

Ş a m a x ı — Bu məsələdə «böyük» sözünə baxan heç vaxt pəşiman olmaz.

İrəvan və Naxçıvan — İttifaq və ittihad, bunlar hamısı lotu-lotu sözüdür. Təvəqqe edirəm ki, öz işinizdə olasınız.

Ordubad — Barakallah, sən öl!

Salyan — Haqq sözə kim nə deyər?

Q u b a — Heç kim.

ORDAN-BURDAN

«Molla Nəsrəddin»²

Dövlət dumasını bağladılar...

«Molla Nəsrəddin» jurnalını da bağladılar...

D-vlət dumasını bağlayan hökumət oldu...

«Molla Nəsrəddin»i də bağlayan hökumət oldu...

Ançaq təfavüt burasındadır ki, Dövlət dumasını bağladılar, padşah əmri ilə, amma, «Molla Nəsrəddin» jurnalını—danos ilə...

Bəli, alimi-məşhur olan qədim Molla Nəsrəddini dəxi müstəbid və müstəbidlər xadimləri haqq və haqqaniyyəti üstündə sevməyib, o qədər incitdilər ki, yazıq axırda özünü dəliliyə vurdu....

«Molla Nəsrəddin»in bir o qədər «siyasi töhməti» yox idi ki, hökumət əhlinin xatirinə dəyə və onu da «müzürr məsləkinə görə» bağlaya idi. Xeyr! «Molla Nəsrəddin»in rus hökuməti ilə bir o qədər işi yox idi. Bəlkə onun işi «bizim öz hökumətimiz ilə idi». Yəni «Molla Nəsrəddin» haqq söz danışırdı.

Və haqq və həqiqət acı olduğuna görə biz həmişə «şirni» yeməyə öyrənmiş «hökumətimiz»in xoşuna gəlmədi və gəlməyən surətdə «Hökumət» hökumətə danos verib, haqq və həqiqət ağzını yumdurdu...

Lakin yumdura bildimi?

Bu özgə məsələdir. Bunu, get cəmaatdan xəbər al, desin!

1. Tənqidi səpkidə yazılmış «İttifaq və ittihad məsələsi» sərlövhəli felyeton «İrşad» qəzetinin 1907-ci il 10 iyun tarixli 108-ci nömrəsinin 4-cü səhifəsində «Filankəs» təxəllüsü ilə dərc edilmişdir.
2. «Molla Nəsrəddin» və «Telefon ilə söhbət» sərlövhəli yazılar «İrşad» qəzetinin 1907-ci il 12 iyun tarixli 109-cu nömrəsinin 3-cü səhifəsində «Filankəs» təxəllüsü ilə çap edilmişdir. Yazıdan bir xəbər («Durnovun bicliyi») ixtisar edilmişdir.

Yaradıcılığı