Uzeyir Hajibeyov

ORDAN-BURDAN

Bir şvesarlı ilə bir müsəlmanın söhbəti¹

M ü s ə l m a n — Bircə de görüm, ay şvesarlı, sizin camaatınız da bizim camaatımız kimi adamdırlar, dayna?

Şvesarlı — Bəli, adamdırlar, necə?

Müsəlman — Heç, elə-belə soruşurdum... Deməli sizdə də bəy, xan, dövlətli və qüvvətli adamlar var?

Şvesarlı — Bəli, hamısı var!

Müsəlman — Bəs sizin o kasıblarınız və zəifləriniz, zadınız nə təhər dolanırlar?

Şvesarlı — Kasıblarımız öz kəsbinə məşğuldur, zəiflərə də qüvvətli adamlar kömək eləyirlər....

Müsəlman (təəccüblə)

—Necə yəni?

Şvesarlı — Necə «necə yəni?»

Müsəlman — Axı, sən deyirsən ki, zəiflərimizə qüvvətli adamlarımız kömək eləyir, onda bəs, deməli, siznən bizim aramızda asimanü zəmin təfavüt var!

Şvesarlı (təəccüblə)—Necə yəni?

Müsəlman — Necə «necə yəni?».

Şvesarlı — Axı sən deyirsən ki, zəif adamlarımıza qüvvətlilərimiz kömək eləyirsə, sizlə bizim aramızda asimanü zəmin təfavüt var. Bəs, onda deməli, sizin işiniz tərsinə düşüb.

Müsəlman (təəccüblə)—Necə yəni?

Şvesarlı —Necə «necə yəni?»

Müsəlman — Axı, sən deyirsən ki, sizin işiniz tərsinə düşüb; nədir, nədir sizin qüvvətli adamlarınız zəif adamlarınıza kömək eləyir. Amma bizimki eləmir, halbuki, «avandına» düşən olə əsil bizimkidir. Çünki zəif yaranıbdır ki, zəif olsun, qüvvətli də yaranıbdır ki, qüvvətli olsun. Daha burada kömək, filan yəni çi?

Şvesarlı— Necə «necə yəni kömək, filan yəni çi?»

Müsəlman — Necə «necə yəni kömək filan yəni çi»?

Şvesarlı — Axı, sən deyirsən ki, zəif, zəif yaranıb, qüvvətli də qüvvətli. Kömək, filan da lazım deyil. Bəs, deməli, onda dünya elə bir sinif adamlardan etrü yaranıbdır?

Müsəlman — Necə yəni?

Şvesarlı — Necə «necə yəni?»

Müsəlman — Axı, sənin sözündən bu çıxır ki, guya qüvvətli gərək zəifə kömək edə, bəs, yaxşı, bəlkə onda birdən qüvvətli kömək elədi, zəif də qüvvətləndi, onda nə? Şvesarlı — Necə yəni?

Müsəlman — Necə «necə yəni?»

Şvesarlı-— Axı, sən deyirsən ki, bəlkə zəif qüvvətləndi, onda nə? Elə bizim də istədiyimiz zəifin qüvvətlənməsi deyilmi?

Müsəlman —Necə yəni?

Şvesarlı — Necə «necə yəni?»

Müsəlman —Axı, sən deyirsən ki, bizim də istədiyimiz zəifin qüvvətlənməsidir. Deməli, onda siz allahsız iş görmək istəyirsiniz?

Şvesarlı — Necə yəni?

Müsəlman — Necə «necə yəni?»

Ş v e s a r l ı — Axı, sən deyirsən ki, onda allahsız iş görmək istəyirsiniz. Deməli, sizlərdə zəif qüvvətlənsə vay qüvvətlinin halına, halbuki bizlərdə zəif qüvvətlənsə qüvvətli də rahət olar.

Müsəlman — Necə yəni?

Şvesarlı — Necə «necə yəni?»

Müsəlman — Axı, sən deyirsən ki, sizlərdə zəif qüvvətlənsə, qüvvətli də rahat olar. Sözün doğrusu, görünür ki, siz çox qəribə tayfasınız?

Şvesarlı — Xeyr, qəribə tayfa sizsiniz ki, zəif adamlarınızın qüvvətlənməsindən qorxursunuz.

Müsəlman — Xeyr, qəribə tayfa, sizsiniz ki, öz xeyri-şərinizi bilmirsiniz!

Ş v e s a r l ı — Ha, ha, ha, ha!...

Müsəlman — Zəhrimar!..

ORDAN-BURDAN

Bir müsəlman ilə bir şvesarlının söhbəti

(Keçən nömrənin axır-uxuru)

Müsəlman dedi: Siz biədəbsiniz, sizdən hər nə desən çıxar!.

Şvesarlı dedi: Ədəb nədir?

Müsəlman dedi: Ədəb odur ki, zəif gərək qüvvətliyə və kasıb da dövlətliyə itaət eləsin, nəinki ondan kömək gözləsin.

Şvesarlı dedi: Amma bizdə ədəb odur ki, insan gərək öz insanlıq şənini gözləsin. Müsəlman dedi: İnsanlıq şəni nədir?

Şvesarlı dedi: İnsanlıq şəni odur ki, insan kasıb da olsa, dövlətli də olsa, gərək hər bir sıxıntıdan azad olsun.

Müsəlman dedi: O cür şeyə bizdə qudurqanlıq deyərlər, insan da var, insan da. İnsan var ki, heç kəsin cürəti ola bilməz ki, ona püf eləsin, insan da var ki, gündə başına min qapaz salsan, bir dəfə də sənə püf deməyə cürəti olmaz.

Şvesarlı dedi: O cür şeyə bizdə nainsaflıq deyərlər və ona da heç kəs razı olmaz.

Müsəlman dedi: Siz kafirsiniz və cəmi tutduğunuz işlərin də hamısı küfirdir.

Burada söhbət tamam olur.

1. Əxlaq məsələlərinə həsr edilmiş «Bir şvesarlı ilə bir müsəlmanın söhbəti» adlı felyeton «İrşad» qəzetinin 1907-ci il 29 və 30 aprel tarixli 79 və 80-cı nömrələrinin 4-cü səhifələrində «Filankəs» təxəllüsü ilə dərc olunmuşdur.

Yaradıcılığı