M ü ə l l i m (şagirdə) — Qulaq as görüm,
rusca dərs deyirəm: kniqa—kitab; lejit—uzanıbdır;
na—üstundə; stole—stolun; nişçi—dilənçi;
brodit—ora-bura dolanır; pod—altında; oknami—pəncərələrin;
i—və; prosit—təvəqqe eyləyir; milostınyu—dilənçi
payı.
Ptiçka—quşcığaz; sidit—oturubdur; na—üstündə;
dereve—ağacın; sobaka—it; layet—hürur; na—üstünə;
nişeqo--dilənçinin.
Ded—baba; edet—bir şeyə minib gedir; v—içinə;
qorod—şəhərin.
Ha, de oxu görüm.
Ş a g i r d — Kniqa—kitab; lejit... mirzə qoy yadıma
salım, lejit—durubdur...
Müəllim — Yox, əgər dursa idi, onda gərək
bu cürə dik dura idi.
Ş a g i r d — Lejit, mirzə, yatıbdır... yox,
yıxılıbdır... yox, belə zad eləyibdir.
Mirzə, yəni kitabı istolun üstünə
qoyubdur.
Müəllim —Yox, bilmədin. Lejit, yəni uzanıbdır.
Ş a g i r d — Mirzə, yəni uzunmu olubdur?
Müəllim — Adə yox, uzanıbdır. Sən
yatanda uzanmırsan? Kitab da o cürə uzanıbdır.
Ş a g i r d — Mirzə, kitab da uzanarmı?
Müəllim — Ta çox fizulluq eyləmə! Sənə
deyirlər uzanıbdır — deyinən ki, bəli
uzanıbdır. Dalını oxu.
Ş a g i r d — Nişi—dilənçi; brodit—hərlənir...
Müəllim — Yox, ora-bura dolanır.
Ş a g i r d — Brodit — ora-bura dolanır. Pod... pod.
Mirzə, pod... dibində.
Müəllim — Yox, altında!
Ş a g i r d — Altında, oknami—pəncərələrin.
Mirzə, pəncərənin altında ora-bura dolanmaq
olarmı?
Müəllim — Rusca olar, oxu!
Şagird— İ—və; prosit—dilənir...
Müəllim — Yox, təvəqqe eyləyir.
Şagird— Mirzə, təvqqe eyləyir nədir?
Müəllim — Təvəqqe eyləyir, yəni...
zad eyləyir: yalvara-yalvara istəyir.
Ş a g i r d — Prosit—yalvara-yalvara istəyir, milostınyu—dilənçi
payı.
Müəllim — Dalını oxu.
Ş a g i r d — Ptiçka—quşcuğaz, sidit, qoy
deyim: sidit— qonubdur.
Müəllim — Yox, oturubdur
Ş a g i r d — Mirzə...
. Müəllim — Səsini kəs, hər nə deyirlər
ona qulaq as.
(Şagird ürəyində: görəsən quş
diz üstə oturubdur, yoxsa bardaşqurma).
Ş a g i r d — Sidit—oturubdur,. na—üstündə,
dereve— ağacın; sobaka—it; layet—hürür, na—üstünə,,
nişeqo— dilənçinin (ürəyində: görünür
ki, dilənçinin üstü çox çındır
imiş). Ded—baba; yedet-yedet... yedet... Mirzə, yedet
— içinə?
Müəllim— Yox, bir şeyə minib gedir.
Ş a g i r d — Mirzə, bir şey nədir?
Müəllim — Necə bir şey nədir? Məsələn,
araba.
Ş a g i r d — Yedet — bir şey arabasına minib gedir.
Müəllim — Yox, adə, bir şey araba deyil, at
da ola bilər, eşşək də ola bilər,
maşın da ola bilər...
Ş a g ir d l ər — Yedet—ata, ya eşşəyə,
ya maşına.
Müəllim — Ya qatıra, ya dəvəyə.
Ş a g i r d — Ya qatıra, ya dəvəyə.
Müəllim — Ya öküzə, ya itə və
hətta adama.
Ş a g i rd — Ya öküzə, ya itə və
hətta adama. Mirzə, məsələn, uşaq
anasının qucağına minib gedir, yəni uşaq
yedet.
Müəllim — Səfeh söz danışma!
Ş a g i r d — Minib gedir. V—Mirzə, v nədir?
Müəllim — V—içinə.
Şagird — V—içinə, qorod—şəhərin.
Müəllim — Bir də başdan oxu.
Ş a g i r d — Mirzə, vallah yoruldum.
Ş a g i r d (evə gedə-gedə yolda hava
ilə oxuyur): V— içinə, na—üstünə.
S u a l — Heç elə şey ola bilərmi ki, bir
şeyin adı ola amma özü yerli dibli olmaya?
C a v a b — Bəli, olar! Məsələn, Bakı
ilə Gəncənin «cəmiyyəti xeyriyyələri»nin
adları var, amma özlərindən heç bir əsər
yoxdur.
S u a l — Həsənqulu, nə qayırırsan?
C a v a b — Dəstəmaz alıram!
S u a l — Nədən ötrü?
C a v a b — Dünən əllərimlə bir müsəlmanın
başını kəsmişdim, indi Ağdaş
vaizi Molla Səməd əfəndinin sözlərinə
əməl edib, dəstəmaz alıram ki, əllərimin
günahı rəf olsun!
Bir əcnəbi (kamal təəccüblə)
— Bu ölən kimdir ki, bu dəbdəbə, bu təntənə,
bu cahi cəlal ilə cənazəsini təşi
edibsiniz və belə atəşin nitqlər söyləyirsiniz?
Müsəlman — Bu elən, müsəlman millətinə
ən böyük qulluqlar göstərmiş və
millət yolunda hər bir şeyi qurban etmiş bir
şəxsdir!
Ə c n ə b i — Bəs nədən vəfat edib?
Müsəlman — Deyirlər ki, acından...
S u a l — Nədən ötrü müsəlmanlar
bir bu qədər cəmiyyətlər düzəldirlər?
C a v a b — Ondan ötrü ki, axırda «cəmiyyətin»
adamları bir-birilə savaşsınlar.
S u a l — Yaxşı, məgər ayrı yerdə
«cəmiyyətsiz» savaşmaq olmazmı?
C a v a b — Olar, ancaq «cəmiyyət» içində
savaşanların hər biri «həqq, həqqaniyyət»
və «millət» adına savaşıb, öz şəxsi
düşmənçiliyini pərdələməyə
yol tapırlar.
Sual — O kimdir ki, yazıq camaatın alın tərilə,
əl zəhmətilə hüsulə gəlmiş
bütün rizq və ruzisini öz altına qoyub,
nərildəyə-nərildəyə, guruldaya-guruldaya,
xurduxaş eyləyir və özu də heç doydum
deməyir, camaat da gendən durub tamaşa edir və
yaxın durmağa qorxur? İndi deyirsiniz ki, Məhəmmədəli
şah və ya İran xanları! Xeyr!.. dəyirman
daşı...
S u a l — Hacı Səfər, nə üçün
bidamaqsan?
C a v a b — Balam, üstümə kağız gəldi
ki, gərək 3 gündən sonra 5 min manat pul verəm.
S u a l — Paho, görünür ki, anarxistlər3
yazıblar!
Cavab — Xeyr, kağız bankdan gəlibdir.
Şamaxı yolundakı müsəlman gecə kurslarının4
müəllimlərindən birisi mənə rast
gəldi, gördüm binəvanın əhvalı
çox pəjmürdədir.
Soruşdum ki, nə olubdur?
Dedi: Başım da ağrayır, belim də!
Dedim: Bəs səbəb nədir?
Dedi: Başımın ağramağına səbəb
odur ki, başımda olan biliyi çıxardıb
gecə kursalrının mütəəllimlərinə
verdim. Belimin də ağrımağının səbəbi
odur ki, oradaca paltonumu da çıxardıb, vallah
mən heç kəsə vermədim, amma hər
kəssə, görünür ki, başımdakı
biliklə bərabər əynimdəki paltonu da
istəyirmiş. Ona görə də hər ikisini
də aparıbdır.
Dedim: zərər yoxdur, biz müəllimlər nəşr-maarif
yolunda elm və biliyimizdən başqa, hərdən
bir paltomuzu sərf etməliyik.
1. Rus dilindən tərcümə məqaləsinə
həsr edilmiş və bir növ Üsuli-təbii
haqqında məqalələrinin davamı olan (b
a x: «Tərəqqi» qəzetinin 1908-ci il 6, 8, 19 mart
və 1 aprel tarixli nömrələrinə) «Üsuli-tərcümə»
sərlövhəli yazı «Tərəqqi» qəzetinin
1909-cu il 13 mart tarixli 53-cü nömrəsinin 3-cü
səhifəsində «Filankəs» təxəllüsü
ilə dərc olunmuşdur.
2. Bu felyeton «Tərəqqi» qəzetinin 1909-cu il 24
mart tarixli 61-ci nömrəsinin 3-cü səhifəsində
«Filankəs» təxəllüsü ilə dərc
edilmişdir.
3. Anarxizm — elmi sosializm və proletar diktaturasına
zidd olan reaksion, xırda burjuaziya siyasi cərəyanıdır,
marksizmin qəddar düşməni olan anarxistlər
«in-qilabi» cəfəngiyatla pərdələnərək
fəhlə sinfinin vahidliyinə və kapitalizmə
qarşı mübarizəsinə məmanət
göstərirlər.
4. Bu kurslar bir zaman Həbib bəy Mahmudbəyovun
müdir olduğu və Şamaxı yolundakı
(indiki «Qızıl Əsgər» küçəsində)
binada yerləşmiş (Oktyabr rayonu 18 və sonralar
240 nömrəli) məktəbdə təşkil
olunmuşdur.
