Yaradıcılığı

 

Ədəbi irsi / Publisistika və felyetonlar

 

ORDAN-BURDAN

 

Əlfitnətü naümmətü lənulla ey qəzəha 1

Fitnə yatıbdır, allah lənət eləsin onu oyadana. Nə gözəl söz və nə gözəl qarğış.

Bu gün, aramızda fitnəyə — provakasiya və fitnəçiyə də pravakator deyirlər.

Çox heyiflər olsun ki, bizim içimiz belə fitnəçi və pravakatorlardan təmiz deyildir və biz indiyə qədər, ara qarışdıran və bu gələklə «bulanlıq suda balıq tutmaq» istəyən adamlara səbr eləyirik və hətta, o cürə fitnəçilərin sözlərinə inanıb onlara tovlanırıq və əllərində oyun-oyuncaq oluruq.

Hər bir fitnəçinin əlində bir alət olur.

Rus fitnəçiləri yəhudiləri qırdırıb, mal və dövlətlərini qarət etmək üçün padşahın adını aləti-fitnə qayırıb, «ay yəhudilər padşahı istəmirlər» deyib safdərun rusları əqva edirdilər. Və yazıq yəhudilərin üstünə qısqırdırdılar.

Aya bizim fitnəçi və pravakatorların aləti fitnəsi nədir?

Bizim fitnəçilərin də aləti fitnəsi—dindir.

Fitnəçilərin hayasızlıqlarına bax ki, dini aləti-fitnə və fəsad qayırıb əfradi millət arasına nifaq və şəqaq salırlar. Və biz də bu cürə həyasızlığa səbr və təhəmmül edirik. Əcəba bu fitnəçilərin məqsədi nədir?

Bu fitnəçilərin məqsədi iki şeydir: ya qərəzi-şəxsi, və yainki: «ay camaat mən də varam!»

Yəni nədən isə xoşuna gəlməyən bir adamı xalq nəzərindən salmaq və yainki özünü meydana atıb «yalançı pəhləvanlıq etmək» məqsədi-xəbisanəsliə bu müfəttin və pravakatorlar meydana atılıb sadəlövh və safdərun müsəlmanları tovlayırlar və iş güclərindən qoyurlar.

Bu adamlığa layiq olmayan fitnəçilər deyirlər ki, biz dini-islami qoruyuruq.

Bu cürə alçaqlara deyilməlidir ki, qoysanızmı ki, bu yazıq çamaat öz iş gücünə, öz kəsb-karına məşğul olsun?! Nə üçün bu yazıq millət bir qədəm qabağa qoyanda iki qədəm geri çəkilsin?... Amma camaatımız içində də o qədər safdərun və sadəlövhlər var ki, işi təhqiq etməmiş hər bir fitnə və fəsad sözlərə inanırlar və özlərini də pravakatorların əlində oyun-oyunçaq qayırırlar... Çox təəssüflər olsun!... Xalq nə hayda, biz nə hayda!... tfu...

 

ORDAN-BURDAN ²

Bir zaman var idi ki, biz qəzetəmizdə yazırdıq: Türkiyə hökuməti — müstəbidə ilə dolanır, ondan millətə bir mənfəət yoxdur. Allah o istibdadı yox eləsin.

Bizim bu sözlərimiz bir çox adamların xoşuna gəlmirdi. O adamlar bizdən küsürdülər və deyirdilər: əşi ayıb deyilmi, Türkiyə haqqında belə nalayıq sözlər deyirsiniz.

Amma... indi bu gün, o bizdən küsüb bizi məzəmmət eləyən adamlardan heç bir səs-səmir çıxmır. Görünür ki, bizdən xəcalət çəkirlər. Çünki bizə etdikləri töhmətlər geri qayıdıbdır.

İndi bu gün Türkiyədə heç bir hakimin ixtiyarı yoxdur ki, əhalidən birinə bilaməhkəmə bir çırtma vursun.

Amma İranda, Salar adında bir hökumət qulduru camaatı qoyun sürüsünə döndərib, özü də qəssab olubdur. Onu orda parçalayır, bunu burda boğazlayır. Kişi olsun, arvad olsun, uşaq olsun, hamısını qırdırır və heç kəs də buna bir söz demir. Çünki o quldur, qeyri-məsuldur, yəni heç kəsin qabağında cavabdəhəndə deyildir. Amma əgər İranda məşrutə olsaydı, Salar kimi quldurları camaat içinə buraxmazdılar.

İtaliyanın Kalabre adlı vilayətində zəlzələ oldu, minlərcə adamlar qırıldı. O əhvalat bütün mədəni aləmi məyus və mükəddər etdi. Zərərdidələr üçün hər yerdə ianələr yığılmağa başladı.

İranda da Salar kimi quldurlar minlərcə adamları qırdılar, qırırlar və daha qıracaqlar. Amma bu əhvalat heç kəsin qulağına girmir, halbuki, italyanlar da adam-dılar, iranlılar da.... hələ bundan əlavə, zəlzələnin qabağını kəsmək mümkün deyildir, amma salarların ağzına bir şapalaq vurub cilovunu çəkmək çox asandır.

Coğrafiyadan məlumat

Rusiya — bir məmləkətdir ki, orada Dövlət duması var amma əzbərayi ehtiyat Dövlət dumasının içində də bir Pruşkeviç vardır.³

Türkiyə — bir dövlətdir ki, orada dünən hökumət millətin boynuna minmişdi, sonra da millət hökumətin boynuna mindi. Amma bu gün qərar qoyublar ki, daha heç kəs heç kəsin boynuna minməsin.

Avstriya — bir dövlətdir ki, oranın hökuməti iki tikəni birdən udur. Amma heyif ki, boğazında qalır.

İran — cəmahiri-müttəfiqə surətində dolanan bir məmləkətdir. İçində 10—15 dənə cürbəcür padşahları var hər padşahın əlində 5—6 qoşun və yainki qoyun var. Əhalisi yoxdur.

 

---

1. Fitnəçiliyi damğalayan «Əlfitnətü naümmətü lənulla, ey qəzəha» sərlövhəli yazı «Tərəqqi» qəzetinin 1908-ci il 19 dekabr tarixli 131-ci nömrəsinin 3-cü səhifəsində «Filankəs» təxəllüsü ilə dərc edilmişdir.
2.İran irticaçılarının gücləndiyi və məşrutəçilərə divan tutulduğu bir zamanda yazılmış və İran Salar hökumətinin azğınlığını ifşa edən bu yazı «Tərəqqi» qəzetinin 1908-ci il 26 dekabr tarixli 136-cı nömrəsinin 3-cü səhifəsində «Filankəs» təxəllüsü ilə dərc edilmişdir.
3. Pruşkeviç Vladimir Mitrofanoviç (1870—1920) — Bessarabiya mülkədarı, II—III—IV Dövlət dumalarının deputatı, ən irticaçı sağların lideri, qaraguruh-monarxist təşkilatı olan «Rus xalq ittifaqı»nın «ilhamçısı», Oktyabr inqilabından sonra Sovet hakimiyyətinə qarşı əksinqilabı mübarizənin fəal iştirakçısı idi.

Operalar | Musiqili komediyalar | İnstrumental və vokal əsərləri |
Ədəbi irsi | Elmi irsi | Epistolyar irsi | Tələbələri