Ha fikir edirsən, ha özünə təsəlli
verirsən, ha deyirsən ki, allah kərimdir, işimiz
bu gün sabah düzələr, ha papağını
fırlayırsan ki, il gəlib keçsin, bir də
baxıb görürsən ki, «millət irəli
gedibdir», ha eşidirsən ki, filan yerdə filənkəs
filan dana məktəb açdı, qiraətxana düzəltdi,
pul bağışladı. Ha danışırlar
ki, beş il keçməz müsəlmanlar yapon kimi
tərəqqi edərlər. Ha deyirlər ki, indidən
belə məscidlərdə başmaq, papaq, saqqal
məsələləri müzakirə olunmayacaqdır.
Ha inandırırlar ki, indidən belə orucluqda
qəzetə oxumaq həlal olacaqdır. Ha söyləyirlər
ki, daha ümumi mənafe üçün qurulan işlərin
içinə qərəzi şəxsi soxulmayacaqdır.
Ha deyirlər ki, daha bundan sonra müsəlmanlar arasında
ittihad və ittifaq olacaqdır, ha inandırırlar
ki, müsəlmanlar millət, din və məzhəbi
özlərinə bəhanə edib, partiyabazlıq
salmayacaqlar. Ha deyirlər, ha söyləyirlər,
ha inandırırlar, — yenə axırda baxıb
görürsən ki;
Əlif, zəbər ə, bey zən əb, cim,
zəbər, cə, dal zən cəd — əbcəd!.
Bu
gün eydi fikirdir. Bu gün o gündür ki, camaatın
ağzı açılıb, amma məscidlərin
ağzı qapanır.
Məscidlərin ağzı qapanmağı bir tərəfdən
şayani təəssüfdür. Amma çünki
məscidlərin ağzı qapandıqda bəzi
adamların da ağzı qapanır, ona görə
digər tərəfdən şayani məsərrətdir.
İndi mənə deyəcəklər ki, əşi
sizdən ötrü məscidin ağzı qapalı
olsun, ya açıq olsun. Hamısı birdir, siz ki,
məscidə gəlmirsiniz.
Onda mən də deyərəm: Doğrudur, məscidə
gəlmirik, amma gəlməməyimizə səbəb
var.
Mənə nə düşübdür ki, məscidə
gedim və qulağım da belə-belə sözlər
eşitsin:
— Hər kəs rəməzanda qəzet oxusa vələdüznadır.
Əgər birisi gedib bir özgəsinin evində
söyüş söysə, şübhə yoxdur
ki, ev sahibinin acığı tutub deyəcəkdir
ki, mənim evim söyüşxana deyil.
Halbuki, allahın evində müqəddəs minbərdən,
rəməzan günündə bu cür nalayıq
sözlər eşidirsən...
Yox, sözün doğrusu, iş belə olan halda
məscidin ağzı qapalı yaxşıdır!
Bəli, orucluq çıxdı. Aya, camaatımız
allahtaalanın bu böyük nemətindən bəhrəmənd
oldularmı?
Bəli, oldular. Əqəllən məscidlərdə
bir iyirmi dəfə ictimai-müslümin vaqe olub,
hərçənd müsəlmanların indiki ovzai-pərişanından
danışılmadı, bu gün hər müsəlma-nın
borcu nə olduğu məlum edilmədi, qara camaatın
ağlının, daireyi məlumatını artıran
söhbətlər edilmədi. Qan tökənlərə
rozə təsir edəcək sözlər söylənmədi
— amma hər halda — bərəkət olsun — bir çox
faydalı və lazımi sözlər danışıldı
ki, onun millətimizə artıq nəfi vardır.
Məsələn, camaat bildi ki, nə üçün
arvadlar heyz görürlər, belə məlum olub
ki, bunun səbəbi «Həvva»nın behiştdə
buğda ağacına əl uzatmağı imiş,
çünki o vaxt ağacdan qan gəlibmiş; bundan
başqa yenə məlum oldu ki, imamlarımızdan
biri bir kafir öldürübdür ki, gündə
bir dəvə yeyərmiş. Amma hamısından
nəfili dəvə məsələsidir. İndiyə
qədər heç bir alim bilmirdi ki, nə üçün
dəvənin alati-tənasüli daladır, görünür
ki, bunun baisi Cəbrayıl əleyhüssəlam
imiş. Çünki bir dəfə İbrahim peyğəmbər
bir bütpərəsti dəvənin üstündə
dəvə ilə bir yerdən götürüb
çiyninə alıbdır, bu əsnada dəvəyə
bovl etmək lazım gəlibdir. Cəbrayıl əleyhüssəlam
bunu görüb, İbrahim peyğəmbərin
üstü bulanmasın deyə, qanadı ilə
geri vurubdur. Bunlardan başqa camaat bunu bilibdir ki, qəzetə
oxuyanların hamısı vələdüznadır.
Bunlar hamısı keçəndən sonra millətimiz
minlərcə belə bayramlara nail olsun, amma onunla
bərabər allah bizə rəhm eləsin. Çünki
biz daha çürüyürük...
Eşitdiyimizə görə şəhər idarəsi
belə qərar qoyubdur ki, daha indidən belə
müəllimlərlə alış-veriş eləsin.
Məsələn, elə müəllim var ki, iyirmi
dərsi əlli manata deyir, elə müəllim
də var ki, haman iyirmi dərsi 40 manata deyir. İş
belə olan surətdə daha şəhər idarəsinə
nə düşübdür ki, 40 manat yerinə
50 manat versin? 10 manat tə-favüt eləyir, zərafət
deyil! O ki, qaldı dərs yaxşımı olacaq,
pismi onun şəhər idarəsinə dəxli
yoxdur.
Məlum olduğu üzrə müsəlmanlar içində
ən əvvəl danos yazanlar bəylər oldular.
Sonra bu adət kənd yüzbaşılarına
keçdi, sonra hacılarımız və qara və
qırmızı və ağ saqqallarımız
dəxi bu işi çox bəyənib adətkərdə
oldular.
Əhvalat bu üzrə ikən müəllimlərimiz
gördülər ki, adə, rusca bilən bunlar,
zakona bələd olan bunlar, amma danos yazan özgələr!...
Yox, belə olmaz deyib, müəllimlərimiz dəxi
bir-birlərindən danos yazmağa şüru edibdirlər.
Ümmidvar olmalıdır ki, bu «gözəl» adət
əhalimizin sair sinifləri arasında da intişar
tapıb, bir qədərdən sonra bütün
Rusiya müsəlmanlarının hamısı danos
yazan olaçaqlar.
Gəncə müxbirimiz yazır: İrandan buraya
bir adam gəlibdir, həm molladır, həm seyiddir,
həm kərbəlayi, həm də məşədi.
Məzkur «müqəddəs» şəxs Gəncəyə
varid olan kimi, əhalinin orucluq günü qəzetə
oxumaq kimi böyük məsiyətlərə mürtəkib
olduğunu görüb çox açığı
tutdu və moizə əsnasında şeytan barəsində
camaata bir məlumat veribdir ki, eyni budur:
Dünyada iki cür şeytan vardır. Onların
biri dəli və o biri də ağıllıdır.
Zəmani ki, dəli şeytan insanın qəlbinə
girir, insan haman dəm dəli olur və zəmani
ki, ağıllı şeytan insanın qəlbinə
daxil olur, insan haman dəm....
Cənabi «müqəddəs» istəyir desin ki, ağıllı
olur, amma onun əvəzində camaata üç dana
səlavat çövürdüb, özü də
fikrə gedibdir və sonradan sonraya deyibdir: dünyada
nəki maşın, piraxot var hamısını
icad edən ağıllı şeytandır, qəzetə
yazanlar dəxi haman ağıllı şeytan cümləsindəndir.
Ona görə onlara yaxın durmaqdan ictinab etməlidir.
İdarədən: Piraxot məsələsindən
məlum olur ki, axund Arazdan keçib gələnlərdəndir.
1. Xalqının tərəqqisi uğrunda mübarizə
ilə yaşayan müəllifin kiçik, lakin dərin
mənalı bu yazısı «Tərəqqi» qəzetin
1908-ci il 12 oktyabr tarixli 74-cü nömrəsinin
4-cü səhifəsiidə «Filankəs» təxəllüsü
ilə dərc edilmişdir.
2. Avamlığı və nadanlığı pisləyən
«Bayram» sərlövhəli yazı «Tərəqqi»
qəzetinin 1908-ci il 14 oktyabr tarixli 76-cı nömrəsinin
4-cü səhifəsində «Filankəs» imzası
ilə dərc edilmişdir.
3.«Tazə xəbər» sərlövhəli felyeton
«Tərəqqi» qəzetinin 1908-ci il 20 oktyabr tarixli
80-cı nömrəsinin 3-cü səhifəsində
«Filankəs» imzası ilə dərc edilmişdir.
