Şahın sarayında bir qapının altında
vaqe olur.
Şüca Nizam — Mən deyirəm ki, şahın
yanına bir-bir gedək.
Müctəhid Mirzə Həsən — Nə üçün?
hamımız bir yerdə girsək nə olar? Şüca
Nizam — O a yaxşı olar, ancaq...
Mir Haşım — Mən də o fikirdəyəm
ki, bir-bir girsək yaxşı olar!
Müqtədiriddövl ə—Mən də buna razıyam.
Rəhim xan — Yoxsa bir-bir girib məndən şaha
şeytanlıq eləmək istəyirsiniz?
Şüca Nizam — Əşi, ayıb deyilmi belə
sözlər danışırsan?
Rəhim xan — Yox, şahzada! Mən sözü açıq
danışaram, demə ki, bu bir çöl tərəkəməsidir,
qanmır, amma mən sözü açıq danışaram:
şahın özünə də açıq söyləyəcəyəm!
Mən, mən... biclik bilmərəm.
Şüca Nizam (acıqlı) — Xan! Sən
padşahı söyürsən!
Rəhim xan — Mən padşahı söymürəm!
Mənim ürəyim...
Şüca Nizam (lap acıqlı) — Xeyr, sən
padşahı söyürsən. Sən mənə
xanəzadə, şahzadəyə bic deyirsən
və halonki, mənim atam da, anam da məlumdur.
Rəhim xan — Mənim sənin atan ilə və anan
ilə işim yoxdur... və təvəqqe edirəm
ki, hirsini basıb top kimi açılmayasan, mənim
xasiyyətim bir qədər tünddür!
Şüca Nizam (hədə ilə) — Yaxşı...
Çox yaxşı...
Müctəhid Mirzə Həsən — Əşi,
bəsdir, ayıb deyilmi, uşaq deyilsiz ha!
Mir Haşım — Bura Təbriz deyil ha! Bura padşah
qapısıdır.
Rəhim xan — Bilirəm, sizin hamınızın
fikri nədir! Amma şahı aldada bilməzsiniz!
Müqtədiriddövlə — Xan, ümidvaram ki,
sən mənə yaxşı bələdsən!
Mirzə Həsən — Allahın kalamına and olsun,
heç qanmıram ki, bu nə söhbətdir.
Rəhim xan — Sizin hamınıza yaxşı bələdəm.
Mir Haşım (cibindən tənbəki çıxardıb
çubuq hazırlayır) — Xan, çubuq dartırsan.
Rəhim xan (etinasız) — Yox, başım
ağrıyır.
Müqtədiriddövlə — Məndə bir qədər
baş ağrısı davası var, istəyirsən?
Rəhim xan —Yox, o davalar mənə kar eləməz.
Mirzə Həsən — İstəyirsən baş
ağrısı duası yazım...
Rəhim xan — Yox, ağa zəhmət çəkmə!
Mənim bütün əhvalım pərişandır.
Şüca Nizam — Xan, mən sənin xatirinə
dəydim, təvəqqe edirəm ki, bu adamların
içində məni bağışlayasan, özün
bilirsən ki, Təbrizin əldən getməyi nə
təhər əsər eləyib. Bir qədər
dilim acı olub, bağışla xan! (yanına
gedir, əl verir).
Rəhim xan (bu işdən xoşlanıb) —
Allah bağışlasın, mənim də dediyim
odur ki, mən sizin hamınızdan qocayam, özümün
də sənətim gündüz axşamadək
cənki-cidal idi. Bir dava olurdu ki, mən basırdım,
bir dava olurdu ki, mən basılırdım. İndi
Təbriz davasında mən basıldım. Nə
zərəri var, sabah Şiraz davası olar mən
basaram. Dediyim budur, elə şaha da belə deyəcəyəm,
mənim təqsirim yoxdur. Mənim sənətim
belədir.
H a m ı s ı — Əlbəttə, əlbəttə,
bizim heç birimizin təqsiri yoxdur, ancaq iş burdadır
ki, o tərəf güclü oldu. Ona görə...
iş də belə oldu!...
İkinci məclis
Şah otağında
Ş a h — Sonra nə oldu?
Şüca Nizam — Fəda olum sənə! Sonra mən
Rəhim xana dedim ki, indi ki sən dava eləmək
istəmirsən, onda; sən Təbrizdən çıx
get, ancaq qoşunu ver mənə dava edim. Buna da razı
olmadı. O tərəf isə getdikcə hücumunu
artırıb bizi dara saldı! Yenə Rəhim xana
yalvardım ki, allaha baxsın, səni arada görsün,
bizə kömək eləsin. Qulaq asmadı, axırda
bir də eşitdik ki, Rəhim xan öz qoşunu
ilə Təbrizdən çıxıb qaçıbdır.
Ş a h — Yaxşı get o biri otağa. Mirhaşım
gəlsin.
(Şüca Nizam çıxır, Mir haşım
girib səçdə edir).
Ş a h — Söylə görək əhvalat nə
tor oldu.
M i r H a ş ı m (durur) — Bi əbi əntə
və ümmi! Ayağınızın torpağına
fəda olum şah, bizim evimizi yıxan Şüca
Nizam ilə müçtəhid Mirzə Həsən
oldu...
Ş a h — Haa!... Yaxşı get, müctəhid gəlsin!
(Mir Haşım çıxır, Mirzə Həsən
ərəbcə sözlər oxuya-oxuya daxil olub
səcdə edir).
Ş a h — Söylə görüm əhvalat nə
tor oldu?
Müctəhid Mirzə Həsən — Fəda olum
sənə, dünyada hər şeyin bir başı
olar və bir də ayağı. Məsələn,
sən bizim başımızsan biz də sənin
ayağın...
Ş a h — Mətləbi söylə görək
iş nə tor oldu?
Mirzə Həsən — Sənə fəda olum, hərgah
Şüca Nizam, Mir Haşım və Müqtədiriddövlə
olmasaydı Təbriz əldən getməzdi.
Ş a h — Yaxşı get. Müqtədiriddevlə
gəlsin!
Müqtədiriddövlə — Xaki payinə qulamın
canı qurban, Şüca Nizam, Müctəhid Mirzə
Həsən, Mir Haşım— Təbrizi fənaya
verdilər. (Gedir).
Şah - Rəhim xan gəlsin. (Rəhim xan gəlir).
Çağırın Şüca Nizami, Mir Haşımı,
Mirzə Həsəni, Müqtədiriddövləni
(hamısı daxil olurlar).
Ş a h (Şüca Nizama) — Bəs sən
deyirsən ki, Təbrizin batmağına Rəhim
xan səbəb oldu?
Şüca Nizam (Rəhim xana baxıb) — Bəli,
şah sağ olsun!
Rəhim xan (açığından dişini
qıçayır) — Sən namərdsən!
Şah - Xamuş! Müctəhid sən də deyirsən
ki, təqsirkar Şüca Nizam, Mir Haşım və
Müqtədiriddövlə idi?
Şüca Nizam, Mir Haşım və Müqtədiriddövlə
— Şah sağ olsun, təqsir bu əmmaməli müctəhidin
özündə idi.
Şah- Mir Haşım, sən də deyirdin ki, təqsirkar
Şüca Nizam ilə müctəhiddir.
Mir Haşım — Şah sağ olsun Şüca Nizamı
da dedim? Gərək ki, onu...
Ş a h — Müqtədiriddövlə, sən də
seylədin ki, Şüca Nizam, Mirzə Həsən,
Mir Haşım təqsirkar idilər.
Müqtədiriddövlə — Şah sağ olsun,
bəli!
Mir Haşım — Müqtədiriddövlə, məni
də təqsirkar bilirsən?
Müqtədiriddövlə — Bəs sən məni
nə üçün deyirsən?
Mir Haşım — Mən səni deməmişəm...
Müctəhid — Yaxşı, cənab Müqtədiriddövlə
və Mir Haşım sizin sözünüzdən
bu çıxır ki...
Şüca Nizam — Cənab müctəhid, heç
utanmadın ki, sən məni böhtan altında...
Rəhim xan — Görək Şüca Nizam, qalsın
səninlə.., Müqtədiriddövlə — Ayıb
olsun sənə Mirzə Həsən, mən səni
bir adam...
Ş a h (bərkdən) — Lyaxov! (Lyaxov
daxil olur).
Şah — Bu adamları aparıb top ağzına qoyarsan.
Ən əvvəl müctəhidi toplarsan.
Mirzə Həsən — Vay, dədəm vay, ah, şah
başına dönüm, sənə qurban olum,
mənə yazığın gəlsin! Mənə
yazığın gəlsin, sənə qurban olum,
vay...
— Ağa, ağa, ağa.
Mirzə Həsən — Haa!.....
— Nə pis sayaqlayırsan!
Mirzə Həsən — Paho!.... Bari pərvərdigara,
şükür alsun sənə, yaxşı ki,
yuxu imiş!
— Nə olub?
Mirzə Həsən — Balam yuxümda gördüm
ki, Təbrizi Səttarxana verib, Tehrana qaçmışıq,
şah da bizi top ağzına qoydurub.
Ağa, elə axırda da o çürə olaçaqdır.
Bizi ya Səttarxan topa qoyacaqdır, ya ki şah Bu
ikisindən xali dəyilik. Nahaq yerə özümüzü
əngələ saldıq!...
1.İki pərdəli bu satirik səhnəcik «Tərəqqi»
qəzetinin 1908-ci il 13 avqust 29 nömrəsinin 3—4-cü
səhifələrində «Filankəs» təxəllüsü
ilə dərc edilmişdir.
Komediyada iştirak edənlər:
Şüca Nizam — Qoşun başçısı.
Mirzə Həsən— ( inqilabı hərəkata
qarşi təbliğat aparın, irtica qüvvəlləri
müdafiə edən reaksion
Mirzə Haşım— ruhanilərdirlər).
Lyaxov — Çar Rusiyasının kazak silahlı qüvvələrdəm
ibarət qoşun dəstəsinin komandiri idi.
