Keçən sənələrdə yenə də heç olmasa bir para müəllimlərimiz qəzetlərdə nafe məqalələr yazmaqla oxuyanlara bir növü mənfəət yetirirdilər. Lakin bir neçə zamandan bəridir ki, müəllimlərimizdən heç bir səs və səmir yoxdur. Guya müəllimlərimiz ümumi işlərə daha müdaxilə etmək istəmirlər. Guya bunların mətbuat səhifələrində müzakirə olunacaq heç bir ehtiyacları, mühüm məsələləri yoxdur. Və guya oxucularımızın bunların məqalələrinə heç bir möhtaclığı dəxi yoxdur, halbuki həqiqətdə belə deyildir. Müəllimlər əhalimizin savadlıları və əhalimizə savad öyrədən olduqlarından onlar mətbuata daha artıq əhəmiyyət verməlidirlər. Əhalimizin övladı, mütəəllimlərimizin bilavasitə ağızdan söylədiyi sözlərə möhtac olduqları kimi övladların ataları da müəllimlərin onlara dair söyləyəcək olduğu sözlərə möhtacdır. Bu sözləri də ancaq mətbuat vasitəsi ilə söyləmək mümkündür. Bir çox məsələlər vardır ki, təlim və tədrisə dair bir müəllim bilən şeyi çox vaxt o biri müəllimlər bilmirlər. Bir çox məsələlər vardır ki, o barədə müəllimlərin fikri lazımdır. Ümum müəllimləri bir yerə yığmaq və orada təlim və tədris xüsusunda danışmaq, fikir verib fikir almaq nə qədər mühüm bir işdir, Amma müəllimlər ictimai bu halda həmişə mümkün deyildir. halbuki belə bir ictimaə möhtac olmayıb da mətbuat vasitəsilə mübadileyi-əfkar etmək mümkündür. Bu isə zənn edirəm ki, çətin bir iş deyildir. Təlim və tərbiyə məsə-lələrindən başqa min cürə ümumi məsələlər vardır ki, onların həlli yolunu da bir çox müəllimlərimiz gözəlcə bilirlər.
Ona görə də bu yolda dəxi qələmləri ilə çox kömək edərlər.
Kənd müəllimlərimizin isə bu yolda vəzifələri daha artıqdır. Məlumdur ki, kəndlərimizin qismi əzəmi cəhalət guşəsinin timsalıdır. Bu qaranlıq yerdə bir işıq varsa, o da kənd müəllimidir, hər bir kəndin hər bir cürə «ehtiyacı kənd müəlliminə gözəlcə aydındır. Belə olan surətdə bu barədə dinib-danışmamağın nə mənası vardır. Necə ola bilər ki, yanında olan adamların çəkdiyi əziyyətləri, ehtiyacları görə-görə və bilə-bilə bu barədə sikut xtiyar edəsən və danışmayasan. Halbuki, səni danışmamağa məcbur edən heç bir şey yoxdur.
Yenə də Rusiya müsəlmanları içində içəri Rusiyanın müsəlman müəllimləri bu barədə mətbuat vasitəsi ilə həm özlərinə və həm də əhaliyə bir çox mənfəətlər yetirirlər.
0 tərəflərin qəzetlərini açdıqda içində bir-iki nafe məyyqaləyə təsadüf olunur ki, müəllifləri müəllimlərdir. Amma bizim Qafqaz müəllimləri bu qədər ehtiyacatın vücudulə mətbuata əhəmiyyət vermirlər. Bir kəlmə, öz mühitlərinə laqeydanə bir nəzərlə baxırlar. Bu isə arzu olunan işlərdən deyildir.
Bəzi yevropalılar var ki, vətənlərində
və ya həmcivar-məmləkətlərdə
əhalinin daim mədəni bir məişət
sürmələrindən və hər yerdə
yekrəng bir ömür ilə yaşamalarından
təngə gəlib, elə bir yer axtarır ki,
orada əhali mədəniyyətdən bixəbər
olsunlar. Və ona görə də məişətləri
başqa çür olsun. Başqa şərait üzrə
yaşasınlar ki, yevropalı da oraları seyr etdikdə
tazə qəribə şeylər görsün.
Bir sözlə elə yevropalı, mədəniyyət
cəhətincə «bakirə» yerlər axtarır,
bunun üçün Amerika, Avstraliya qitələrinə
və ya qitaati-xəmsədən uzaq olan cəzirələrə
gedir ki, orada yaşayan vəh-şilərin məişətlərini
görsün. Əxlaq və adətlərinə
diqqət yetirsin. Amma məncə avropalı əbəs
yerə Amerika və Avstraliyanı niyyət edib də
seyrə çıxır. Çünki oralarda vəhşilər
tapılmağına şübhə vardır. Doğrudur,
qədim zamanlarda Amerika və Avstraliya belələri
ilə dolu idi. Bunların doğrudan da xüsusi
tərz məişətləri, başqa cür
adətləri vardı, amma indi mədəniyyət
oralarda o qədər təsir edibdir ki, o yerlərin
vəhşiləri də avropalıların özləri
kimi məişət sürüb heç bir şeydə
fərqləri yox kimidir.
Amma, əgər o yevropalı, Amerika və Avstraliyanı
tərk edib də bizim bu Zaqafqaziyaya ayaq bassa və
Zaqafqaziyanın müsəlman kəndlərini seyr
etsə, — doğurdan da öz muradı istədiyini
buralarda tapar. Çünki bu XX əsrdə mədəniyyət
cəhətincə bəhəqq «bakirə» olan yerlər
varsa, onların əhəmiyyətlisi bizim kənd
və kəsəklərimizdir. Buralarda mədəniyyətdə
cüzi də olsa, bir əsər axtarmaq, bir anbar
buğda kçində bir dənə darı axtarmağa
bənzər.
Doğurdan da Zaqafqaziyada çox az kənd taparsan
ki, orada məktəb deyilməyə yarısı
qədər layiqli olan bir müəssisə ola,
doğrudur, bəzi kəndlərin yarısı
uçub tökülmüş olan məscid içində
çoxdan bəri İrandan qəti əlaqə etmiş
olan bir çolaq «molla» taparsan ki, üç-dörd
dana uşağı başına yığıb
çərəkə oxudur. Amma bunun özü də
cəhalətin birinci nişanəsidir. Bütün
kəndi axtarsan bir nəfər savad əhli görməzsən,
kördüyün adamların hamısı dünyadan
bixəbər, zəlil və məqbun....
Bir yerdə ki, elm və maarif olmadı, orada zülm
və istibdad hökmü-fərma olar, bütün
kəndin ağası ya yüzbaşıdır
və ya bir nəfər yasavul! Bütün kənddə
bunların hekmü caridir, bir nəfərin bunlara
etiraz etməyə və ya əmrlərinə qulaq
asmamağa haqları yoxdur. Hər kəndlinin bəxti
və taleyi bu məmurların kefinə bağlıdır.
Bunlar istəsələr-kəndlini «xoşbəxt»
edərlər, istəsələr «bədbəxt»
edə bilər. Lakin «xoşbəxtlik» mərtəbəsinə
çatmaqda bir bu qədər asan deyildir. Bunun üçün
çox vaxt əvvəlcə vardan-yoxdan çıxmaq
lazımdır. Bu günə «məmur»lar kənd
əhlinə o nəzər ilə baxırlar, nə
nəzər ilə ki, Bakıda konka3
atlarına baxılır. Kəndlini hər dəqiqə
döymək, söymək, təhqir etmək adi
bir işdir ki, «pulsuz iş keçməz». Hətta
belə bir etiqad da var ki, kəndli hərdən haq-nahaq
döyülüb söyülməsə, o halda
«azar, qudurar». Hələ bunu da müəkkid surətdə
deyirlər ki, kəndlilərin özləri «mülayimliyi»
sevmirlər. Üstlərində şədid bir
əl olmağı arzu edirlər.
Hər yerdə mədəni kəndlilərin səhər
tezdən durduqda birinci fikri əkin, bağ, bostan,
mal-qara isə, bizim kəndlilərin birinci fikri,
daha doğrusu, birinci hissi (çünki fikir yoxdur)
yasovul ağanın filan əmrini yerinə yetirməkdir
və ya filan kəndlini «ağa» qabağında
şeytanlamaqdır. Çünki istibdad olan yerdə,
istibdaddan törəyən hər nə murdar şeylər
varsa, məsələn, danosbazlıq, bir-birini şeytanlamaq,
yalan söyləmək, quyruq bulamaq, əl-ayaq öpmək
və hər , cür rəzalət dəxi hökmfərma
olar.
Pristav yazıçılarından biri bizə söyləyirdi
ki, kənd əhli mənim işıldayan düymələrimi
gördükdə, az qalırdılar ki, yerə
yıxılsınlar. Qocaları, ağsaqqalları
«cürət» edib mənə tərəf yaxınlaşıb,
əlləri döşündə olaraq deyirdilər:
«A yaranal4,
qırma bizi!». Yanımda olan yasovul bunlara bir-iki tatarı
çəkdi, qovaladı. Mən yasovula:—Nə üçün
bunları vurursan? — dedim. Cavab verdi ki, belə edilməsə,
bunlar qudurub başımıza çıxarlar...
İşıldayan düymə sahiblərinin hər
bir sözü kəndli üçün bir qanun və
zakon hökmündədir. Bir çox qaçaq və
quldur taparsan ki, onların bu vəhşi sənətlərinin
baş səbəbi bir hökmə qulaq asmamaq olubdur...
Belə şərait üzrə yaşayan kəndlilərin
şübhəsizdir ki, əhvali-iqtisadiyyələri
ən alçaq bir mərtəbə olacaqdır...
1. «Müəllimlərimiz və
mətbuat» sərlövhəli məqalə «Həqiqət»
qəzetinin 1910-cu il 2 may tarixli 97-ci nömrəsinin
1-ci səhifəsində «Üzeyir» imzası ilə
dərc edilmişdir. Məqalənin məqsədi
aydındır; müəllimlər mətbuatda
fəal iştirak etməlidirlər.
2. «Bir yerdə ki elm və maarif olmadı, orada
zülm və istibdad hökmü-fərma» olar
istiqamətli «Kənd-kəsəklərimiz» sərlövhəli
məqalə «Həqiqət» qəzetinin 1910-cu
il 3 may tarixli 98-ci nömrəsinin 1-ci səhifəsində
«Üzeyir» imzası ilə dərc edilmişdir.
Məqalə «mabədi var» sözləri ilə
qurtarır, lakin məqalənin ardını qəzetin
bundan sonra gələn nömrələrində
tapa bilmədik. Görünür ki, burada verilmiş
cürətli tənqid mabədinin yazılmamasına
səbəb olmuşdur. Məqalədə göstərilən:
yüzbaşı: yasavul (kənd yerlərdə),
pristav—polis məmurlarının tutduqları vəzifələrdi.
3. Konka atları — o zaman Bakıda tramvayı konka
(şəhər dəmir yolu) əvəz edirdi;
konkaya qoşulan atlar istismar edilərdi, onlara yem
az verilərdi, ona görə çox arıq olardılar.
4. Yaranal — burada general deməkdir.
 |
 |
|
