«Demokratik» kapitalist məmləkətlərində
bəstəkarlar musiqi əsəri yazarkən, ya
özlərinin subyektiv fikirlərini, ya burjuaziya
cəmiyyətinin tələblərini və yaxud
ayrı-ayrı sifarişçilərin spekulyativ
məqsədlərinin həyata keçirilməsini
nəzərə alırlar. Faşist ölkələrində
isə bəstəkarlar yalnız faşistlərin
yürütdükləri çirkin şovinizm fikirlərini
əks etdirən əsər yazmağa məcburdurlar.
Sovet məmləkətinə gəlincə, burada
sənət, xüsusilə musiqi sənəti, dahi
Leninin dediyi kimi, yalnız xalqa məxsusdur.
Sovetlər ölkəsi xalq və onun avanqardı
olan bolşeviklər partiyasının rəhbərliyi
ilə idarə edildiyinə görə, bu ölkədə
yazılan əsərlərin, xüsusilə musiqi
əsərlərinin böyük dövlət əhəmiyyəti
vardır.
Buna görə də, hər bir bəstəkar
xırda formalardan tutmuş böyük formalı
əsərlərədək öz yaradıcılıq
məhsulunu meydana gətirərkən, xalqının
və ölkəsinin qarşısında məs'uliyyətinin
bütün dərinliklərini hiss etməlidir.
«Koroğlu» operasının yazılmasından
daha 20 il qabaq xalq musiqisinin əsaslarını və
köklərini öyrənmək işinə başlamışdım.2
Bu sahədə hazırladığım bir çox
mə'ruzələr ətrafında musiqi həvəskarlarının
mübahisə və müzakirələrini izləyirdim.
Bu yol ilə el musiqisini nə qədər öyrənə
bildiyimi sınayırdım, digər tərəfdən,
bəstəkara məxsus sənətkarlıq texnikasındakı
hiss etdiyim nöqsanların ləğvinə çalışırdım.
Opera yazmaq sənətinin hər bir cəhətini
ətraflı öyrənirdim. Bütün bunların
yekununda 1930-cu ildə «Koroğlu» operasını
yazmaq üçün özümdə hazırlıq
hiss edərək, cəsarətlə işə
başladım. Burada qarşımda duran əsas
məqsəd: yazacağım «Koroğlu» operasının
Azərbaycan xalqının, bizim kolxozçuların,
fəhlələrin və əməkçi intelligensiyanın
bugünkü tələblərini ödəyə
biləcək və eyni zamanda bütün Sovet İttifaqı
xalqları arasında da asanlıqla dərk edilə
biləcək bir əsər olması idi.
Başqa operalarda olduğu kimi, «Koroğlu»da da
opera elementləri olmalı idi. Məsələn,
ariyalar, duetlər, triolar, reçitativlər və
başqa leytmotivlər bu operada əks etdirilməli
idi. Bu qaydalar formasını da Azərbaycan muğamları
üzərində qurmaq lazım gəlirdi. Leytmotivlərin
birincisi—xanlar tərəfindən zülm və işgəncələrə
mə'ruz qalan xalqın əzablarını əks
etdirir. İkinci leytmotiv Nigarı xatırladır.
Üçüncüsü isə kütlənin
xan və paşalara qarşı kin və ədavətini
axırda üsyana çevirən revolyusion temadır.
Bu operada geniş meydan Koroğlunundur.
Buna baxmayaraq, onun ətrafında yaşayanlar da
özlərini hiss etdirmək imkanına malikdirlər.
Opera musiqisinin inandırıcılığını
göstərən və eşidənləri kifayətləndirən
cəhət burasıdır ki, musiqinin istər oxunan
və istərsə də çalınan cəhəti
həm şəxslərin surətinə, həm
də təsvir ediləcək situasiyaya uyğun
gəlir.
Koroğlunun 4-cü pərdədə icazəsiz,
qəflətən, tam cəsarətlə saraya daxil
olması Həsən xanı və onun ətrafındakıları
son dərəcədə təəccübləndirir.
«Bu kimdir, nəçidir?»—deyə təəccüblü
bir sual verilir. Bu sözlər bir reçitativ olmaq
üzrə xanın təəccüb və qəzəbini
ifadə edir. Bu olmazsa, bəstəkar bir musiqi sənətkarı
olmaq e'tibarı ilə vəzifəsini bitirməmiş
qalardı. Koroğlunu bir aşıq kimi oxutmaq üçün
bəstəkar onun musiqisini yalnız aşıq
yaradıcılığı üzərində
qurmalıdır. Bu belə olmalıdır ki, səhnədə
iştirak edənlərdən başqa, tamaşaçı
da onun aşıq olduğunu hiss etsin. Belə olmazsa,
başqa yabançı ştrixlər operaya qulaq
asanların təəssüratını azdırar
və onları inandırmaz.
«Koroğlu»nun musiqisinə aid bu məsələləri
bütün incəliklərinə qədər nəzərə
alaraq, yazdıqlarımı əvvəlcə özüm-özümü
tənqid yolu ilə nəzərdən keçirirdim.
Buna görə də onun yazılışı
4 il vaxt tələb etmişdir. Onun yazılışında
operaya məxsus yazı metodlarına riayət etməkdən
başqa eyni zamanda Azərbaycan el musiqisi üzərində
qurulacaq bu böyük formalı musiqi əsərinin
musiqimizin tərəqqisi yolunda nə kimi xidmət
edəcəyini də nəzərdə tuturdum.
«Koroğlu» operası yazılmışdır.
Xalqımız mənim əməyimə böyük
qiymət verir. Bu mənim üçün xoş
və fərəhlidir.
Bu operanı yazarkən partiya və hökumətimizin
mənim üçün yaratdığı şərait
və imkanı heç vaxt unutmayacağam. Sənətimin
məhsulu olan bu əsər sosialist vətənimiz
tərəfindən mənə incəsənət
işçiləri arasında ən böyük
mükafat—Xalq artisti olmaq3
kimi iftixar ediləcək yüksək bir ad qazandırmışdır.
Bu isə ucsuz-bucaqsız ölkəmizdə çalışan
namuslu işçilər üçün bir simvoldur.
Yalnız bolşeviklər partiyasının rəhbərliyi
ilə artan, çiçəklənən sovetlər
məmləkətində incəsənət işçilərinin,
əməkçi intelligensiyanın, namuslu adamların
əməyi layiqincə qiymətləndirilir.
Lenin partiyasının göstərdiyi yolla hərəkət
edən bir xalqın sənətkarları, yaradıcıları
belə yüksək qiymət alırlar.
Sovet incəsənətinin tərəqqisi uğrunda
var qüvvə ilə çalışmaq və bu
böyük atalıq qayğısını işdə
doğrultmaq bizim şərəfli vəzifəmizdir.
1. Məqalə, 1938-ci ildə Moskvada kecirilmiş
Azərbaycan incəsənəti öngünlüyü
münasibətilə yazılmış və «Kommunist»
qəzetinin 1938-ci il 5 aprel tarixli nömrəsində
çap olunmuşdur.
2. Bəstəkar Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarını
və köklərini öyrənməyə başlaması
tarixini özünün bir sıra məqalələrində
göstərir. Buradan belə nəticə cixarmaq
olar ki, Üzeyir Hacıbəyov hələ inqilabdan
əvvəl bu məsələ ilə maraqlanırmış.
3.Bəstəkara Azərbaycan SSR xalq artisti adı
1937-ci ildə, «Koroğlu» operasını yazıb
qurtardıqdan sonra verilmişdir.
