Publisistlərimizin bir çoxu teatr tamaşalarının
tərbiyəvi əhəmiyyətindən danışarkən
ancaq dramları, yəni mahnısız və musiqisiz
səhnə əsərlərini nəzərdə
tuturlar; gənc publisist Əsəd Məmmədov-Əhliyev
müsəlman artistləri peşəkar ittifaqının
yaradılmasını («Bakı Müsəlman İctimai
Təşkilatları Komitəsinin Xəbərləri»nin
241-ci nömrəsinin səhifələrində)
alqışlayaraq, ittifaqa «ancaq Melpomena məbədini
ucaltmağı», yəni ancaq dram əsərlərini
tamaşaya qoymağı məsləhət görür,
çünki musiqi əsərləri, vətəndaş
Əhliyevin dediyinə görə, «səhnə
sənətinin tərbiyəvi əhəmiyyəti
ola biləcək ikinci, hətta üçüncü
dərəcəli məhsuludur».
Opera, operetta, musiqili dram kimi əsərlərin tərbiyəvi
əhəmiyyətinin sübutsuz-dəlilsiz qətiyyətlə
inkar edilməsi bir tərəfdən, teatr və
ümumiyyətlə teatr sənəti haqqında
ictimaiyyətin şüurunda məhdud təsəvvür,
habelə sənətin musiqi sahəsinə mənfi
münasibət yaradır, digər tərəfdən,
özlərini musiqi sənətinə həsr etmək
qərarına gəlmiş gənc müsəlmanları
həvəsdən salır; beləliklə, milli
musiqinin inkişafı ləngidilir, biz müsəlmanların2
musiqi təhsili almaq arzusunun, milad tarixindən bəri
ancaq XX əsrdə oyanan bu təbii arzunun qarşısına
sədd çəkilir.
Mən heç də elə düşünmürəm
ki, milli musiqimizin məhz musiqili dram əsərləri
bəstələmək təşəbbüsündən
başlanan inkişafına publisistlərimiz qəsdən
maneəçilik törədir, habelə musiqi sənəti
sahəsinə müsəlmanların yolunu şüurlu
surətdə kəsir; mən musiqili əsərlərin
zərəri və öz tərbiyəvi roluna görə
drama nisbətən üçüncü dərəcəli
əhəmiyyətə malik olması haqqındakı
söhbətləri sadəcə olaraq musiqi sənətinə
qeyri-ciddi münasibət kimi izah edirəm; buna görə
də, mənə elə gəlir ki, həm dram,
həm də musiqili dram əsərlərinə
ciddi və diqqətlə yanaşaraq bu barədə
söhbət açmaq faydalı olardı.
Belə bir ciddi söhbətə başlamaq üçün
vətəndaş Əhliyevdən aşağıdakı
suallarıma cavab verməsini xahiş etmək istərdim:
Ümumiyyətlə, musiqili əsərlərin
tərbiyəvi əhəmiyyətininəyə
əsasən inkar edir və ya azaldırsınız?
«Otello», «Faust», «Boris Qodunov» kimi operaların tərbiyəvi
əhəmiyyəti etibarilə eyni müəlliflərin
eyni məzmunlu dram əsərlərindən nəyi
əksikdir?
Bu suallara cavablar səhnə sənətinin bu və
ya başqa növünün faydası və zərəri
haqqında real təsəvvür yaratmalıdır;
bu, yeni yaradılmış müsəlman artistləri
ittfaqı üçün xüsusilə zəruridir.
1. 1917-ci ildə Bakıda peşəkar azərbaycanlı
teatr işçilərinin ittifaqı təşkil
olunmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq «Kaspi» qəzetinin
(daha doğrusu, həmin qəzetə əlavə
olan «Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları
Komitəsi Xəbərləri»nin) 1917-ci il 27 oktyabr
(9 noyabr) tarixli 241-ci nömrəsində Əsəd
Məmmədov-Əhliyev adlı bir publisistin «Səhnənin
tərbiyəvi əhəmiyyəti» adlı məqaləsi
dərc olunmuşdur. Müəllif Bakıda peşəkar
teatr işçiləri ittifaqının təşkil
olunmasını alqışlayaraq, geniş tamaşaci
kütləsinin estetik tərbiyəsi haqqında
bir sıra mülahizələr irəli sürmüşdür.
Əhliyev dram tamaşalarının inkişaf etdirilməsinə
tərəfdar cixaraq musiqili tamaşaların musbət
rolunu inkar edirdi. O, operanı və operettanı «səhnə
sənətinin ikinci hətta üçüncü
dərəcəli məhsulu» hesab edirdi. Əhliyev
iddia edirdi ki «operetta və yüngül süjetli
başqa əsərlər təbiri caizsə şirniyyata
bənzər ki, bununla ac adamı doyurmaq olmaz. Mənəvi
aclıq çəkən bilər üçün
fərli xörək, yəni dram lazımdır».
Məmmədov-Əhliyevin bu çixışı
Üzeyir Hacıbəyovun kəskin etrazına səbəb
olmuşdur; onun müzakirə təriqi ilə yazdığı
«Səhnənin tərbiyəvi əhəmiyyəti
haqqında» adlı birinci məqaləsi «Kaspi» qəzetinin
«Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları
Komitəsi Xəbərləri»nin 1917-ci il 28 oktyabr
tarixli 242-ci nömrəsində dərc olunmuşdur.
Rus dilindən tərcümədir.
2. Burada və sonralar «müsəlman» dedikdə azərbaycanlılar
və ya azərbaycanlı nəzərdə tutulur.
 |
 |
|
