Turkiyə (sair dövlətlərə) —
Bircə siz mənim işimə qatışmayın,
qoyun mən öz əlimlə öz başım
olum, işlərimi də düzəldim! Yəni
Siz Makidoniyanın rahatlığını istə-mirsinizmi?
Sizin işiniz yoxdur, mən onu rahat edərəm.
İngiltərə — Kişi doğru deyir, gəlin
belə, qoyun işini görsün.
F r a n s a — Mən ki, qatışmayaçağam.
Rusiya —m m m.... mən də!
Avstriya —İndi ki, belə oldu — mənə nə
düşübdür?
Bolqariya — Doğrudan çıxıb gedirsiniz? Bəs,
Sizin hünəriniz elə buradək imiş, ay
bişuurlar!
Avstriya — Neyləmək əzizi mən, kişiyə
güc ilə demək olmaz ki, yıxıl üstünə
minim. O lap ağ olar ki, (qulağına pıçıldayır)
amma sən... başqa məsələsən, sənin
bu saat əlinə bir fürsətdir düşübdür
ki, hərgah şüurun olsa...
İngiltərə — Onun qulağına nə pıçıldayırsan?
Avstriya — Heç, deyirəm ki, elə otur, elə
dur ki, heç kəs səndən inciməsin!.
T ü r k i y ə— Çox razıyam həzərat!
Təvəqqe edirəm ki, sabah gəlib çörəyinizi
bizdə yeyəsiniz.
Bolqariya — Saat neçədə?
T ü r k i y ə — Sən ilə dəyiləm!
Bolqariya — (ağlamsınır) — Məni çağırmırsan?
Türkiyə —Yox, sənin bunlara dəxlin yoxdur.
Bolqariya (ağlayır) — Görünür
ki, sən məni adam hesab eləmirsən.
Rusiya və Avstriya (Türkiyəyə) —
Gəl onu da çağır, xətrinə dəymə.
Türkiyə — Xeyir, ola bilməz, bura xətir yeri
deyil, heç görün o sizə taydırmı?
Bolqariya (gözlərini silir və yavaşça
deyir)—Gör ,sənin başına nə oyun
gətirəcəyəm?
F r a n s a — Məncə bu gün durub Türkiyə
ilə pislik başlamağın heç bir mənfəəti
yoxdur. Bu gün bu kişi bizim heç birimiz ilə
düşmən olmaq fikrində dəyil, mən
bunu yəqin bilirəm.
A v s t r i y a — Yaxşı, məgər mən deyirəm
ki, Türkiyə ilə dava başlayaq?
R u s i y a — Doğrudur, demirsən, amma...
Avstriya — Nə amma?
İngiltərə — Amma bu gün danışırlar
ki, Bosna hersoku özünə götürmək
istəyirsən.
Avstriya — Kim? Mən? Əşi, ağlınız
olsun, siz allah Bosna hersoku mən nə edəcəyəm?
Mənim yerimmi azdır, adamımmı yoxdur...
Almaniya — Fransanın da yeri çoxdur və adamları
da vardır, amma bununla belə Fası da udmaq istəyir.
F r a n s a — Əşi, allah mənə lənət
eləsin, hərgah elə fikrim varsa.
İspaniya (Almaniyaya) — Sən nahaq yerə
Türkiyəyə töhmət eləmə.
A l m a n i y a — Bəs nə üçün Molla Hafizi
təsdiq eləmirsiniz?
F r a n s a — Kim deyir eləmirəm? Eliyirəm. Ancaq
mənim dediyim odur ki, elə olsun ki, sonra bunun içindən
bir pislik çıxmasın ki, hamınız peşiman
olasınız.
(Bu əsnadə Bolqariya gendən görünüb
qaçır və qaça-qaça çığırır).
Bolqariya — Vallah verməyəçəyəm! Ölsəm
də verməyəcəyəm.
Dövlətlər (təəccüblə)
— Bu nə işdir?
Avstriya — Adə nə olub?
T ü r k i y ə (Bolqarın dalınca yüyürür)
— Sənə deyirəm ki, qoy yerə!... Qoy yerə,
yoxsa daldan tolamaz da gəldi (yüyürür)
Dövlətlər (onların dalınca yüyürür)
— Nə olub? Nə olub? Nə oğurlayıbdır?
T ü r k i y ə (dayanır və dövlətlərə
deyir) — Görürsünüz bu bici?
Dövlətlər — Axı nə olub? O nə götürüb
qaçır?
T ü r k i y ə — Belə dəmir yolu.
Dövlətlər (iztirab ilə) — Hansı
dəmir yolu?
T ü r k i y ə — Şərq dəmir yolunu!
Dövlətlər — Əşi nə deyirsən?
Ada yüyürün qoymayaq, orada bizim də payımız
var, bu axmaq nə qayırdığıdır (yüyürürlər).
Bolqariya dalına baxıb lap bərk qaçır,
dövlətlər yüyürüb onu tuturlar.
Avstriya — Yavaş, hələ vurmayın.
İngiltərə — Bura ver oğurladığını
bu saat.
R u s i y a (Türkiyəyə) — Sən bir
az səbrini bas, biz görək bunun sözü
nədir!
T ü r k i y ə — Özünüz bilin, orada Sizin
payınız da var.
Bolqariya (zınqıldayır) — Əşi
vermirəm, vermirəm!...
R u s i y a — Qoçaq, sən nə üçün
belə nahaq iş görürsən?
İngiltərə— Dinməz-söyləməz
xalqın malını ver özünə.
Bolqariya — Əşi, vermirəm, vermirəm!
F r a n s a — Axı necə yəni vermirsən?
Avstriya — Bala, axı bu yol Türkiyənin deyil. Burada
bizim də payımız vardır.
Bolqariya — Əşi, vermirəm, vermirəm.
T ü r k i y ə (qolunu çırmalayıb) — Yaxşı
vermə!
Avstriya — Bəlkə onun əvəzində bir şey
istəyirsən?
İngiltərə (o birilərinə) — Sən
bunun bicliyinə bax.
F r a n s a — Adə bir qarın çörəkdən
ötrü xalqı xataya salma, ver özünə!
Bolqariya — Əşi, vermirəm, vermirəm! — deyib
ağlayır.
Dövlətlər bir-birinin üzünə baxıb
dururlar.
| |
Üçüncü
məclis sonra vaqe olacaqdı |
Danabaş kəndi — Teleqraf akentəsinə
buradan çəkilən teleqrafa görə Kərbəlayi
Hümmətəli ilə qonşusu Qoçbala kişinin
arasında soyuqluq vaqe olubdur. Qoçbalanın arvadı
Məşədi Gülsüm xalanın sözlərinə
görə bu soyuqluğun ümdə səbəbi
çil toyuqdur.
Danabaş kəndi — Kərbəlayi
Hümmətəli ilə Qoçbala kişinin arasında
vaqe olan soyuqluğun səbəbi bütün təfsilatı
ilə məlum olubdur. Əcnəbi qəzetələrin
yazdığına görə Qoçbala kişinin
günaşırı yumurtlayan çil toyuğu
dünən gündüz saat üçdə çəpərdən
aşıb Kərbəlayi Hümmətəligilin
həyətinə giribdir. Kərbəlayi Hümmətəlinin
balaca oğlu Həsənin keçən il Daşdibi
kəndindən çolpa halında gətirmiş
olduğu qızıl xoruz çəpərdən
aşan çil toyuğu görüb üstünə
hücum etdikdə məzkur toyuq geri qaçmağa
yol tapmayıb, özünü Kərbəlayi Hümmətəligilin
otağına təpibdir. Kərbəlayi Hümmətəlinin
cəhrə əyirməyə məşğul
olan arvadı — kiş-kiş eləyib ayağa durduqda
binəva toyuq çığıra-çığıra
qapıdan çölə yügürür. Tərs
kimi Kərbəlayi Hümmətəlinin özü
bu halda qapıdan içəri daxil olur. Özünü
itirmiş toyuq təkrar içəri təpilib taxçaya
minir və orada olan çini boşqabı salıb
sındırır. Şayiələrə görə
Kərbəlayi Hümmətəli bu boşqabı
öz əlilə şəhərdən 25 qəpik
pula alıbmış.
Danabaş kəndi — Kərbəlayi
Hümmətəlinin oğlu Həsən sınmış
boşqabın əvəzini çıxmaq üçün
Qoçbalakişigilin «Alabaş» adlı itinin vurub
qıçını sındırıbdır. Nağıl
edirlər ki, Qoçbalakişi bu iti bir oğlana
dəyişməz imiş.
Danabaş — Qoçbala kişi özü
müharibədə iştirak edib, təcavüzə
başladı. Balaca Həsən ilə anası
bunun hücumuna davam edə bilməyib, sürətlə
geri çəkildilər. Qoçbalakişi hücuma
davam edirdi. Onun fikri-düşməni qəti muharibəyə
məcbur etməkdir.
Danabaş — Bu gün səhər vaxtı
Kərbəlayi Hümmətəlinin böyük
oğlu Muxtar Kalafa kəndindən gəlib, haman
dəm, müharibəyə girişdi. Son dərəcə
şiddətli bir müharibə oldu. Hər iki tərəf
bütün qüvvətini meydana çəkmişdi.
Tamam üç saat davam edən ağaç davasından
sonra hər iki tərəf xəncələ əl
uzatdılar və Muxtar yaralandı. Lakin müharibə
davam edirdi.
Danabaş — Saat üç tamamda, Qoçbalakişi
əlində xənçər Muxtarın üstünə
sürətli bir hücum qurduğu əsnada Muxtar
güllə ilə vurub Qoçbalakişini öldürdü.
Ona görə o tərəf basıldı. Şayiələrə
görə polis müdaxiləsi gözlənir.
Danabaş — Muxtar qaçıbdır,
gözləndiyi üzrə polis müdaxilə edib,
Kərbəlayi hümmətəli tutuldu. Qoçbalakişinin
qanını almaq vəzifəsi qardaşı Həsənqulunun
boynuna düşür.
Danabaş — Bu gün alınan teleqraf
xəbər verir ki, dünən gecə saat 9-da
Muxtar çəpərlərin dibində güllə
ilə öldürülübdür. Həsənqulu
kənddən qaçdığına görə
zənn edirlər ki, Muxtarı öldürən
odur.
Muxtarın qanını almaq vəzifəsi Muxtarın
əmisi oğlu Səfiyarın boynunadır.
Danabaş — Kərbəlayi Hümmətəli
ilə Qoçbalakişinin arasında müharibəyə
səbəb olan çil toyuğu dünən gecə
saat 2-də çaqqal aparıb yeyibdir.
Bu xəbər bütün kənd əhlini təşvişə
salıbdır. Toyuqların əminamanlığı
tərəfindən böyük nigarançılıq
vardır. Qərar qoyulub ki, gecələr itləri
zəncirdən buraxıb açıq saxlasınlar.
1. «Qalmaqal» sərlövhəli səhnəcik «Tərəqqi»
qəzetinin 1908-ci il 23 sentyabr tarixli 58-ci nömrəsinin
4-cü səhifəsində «Filankəs» təxəllüsü
ilə dərc edilmişdir. Səhnəcik Türkiyənin
şiddətli xarici və daxili böhran keçirdiyi
bir zamanda yazılmışdır. Ölkə iqtisadi
cəhətdən olduqca zəifləmişdi, əhalidən
zorla yığılan vergi dövlət xərclərini
ödəmirdi. Türkiyənin gündən-günə
pisləşən daxili vəziyyətindən istifadə
edən Avropa imperialist hökumətləri onu parçalamağa,
istədikləri imtiyazları əldə etməyə
çalışaraq bir-biri ilə çəkişirdilər.
Avstriya Makedoniyanı, Serbiyanı, Qaradağı
və Bosna hərsəki, Rusiya Bolqarıstanı
və Yunanıstanı, Almaniya Yaxın Şərqdə
dəmir yolu (Berlin—Bağdad) əllərinə keçirməyə
çalışırdı. İngiltərə isə
Yaxın Şərqdə — Ərəbistanda, İranın
cənubunda, Hindistanda öz mövqeyini var qüvvəsi
ilə qoruyurdu. Yaranmış vəziyyəti müəllif
kiçik bir səhnəcikdə olduqca aydın göstərə
bilmişdir.
2.Cəhaləti, nadanlığı, köhnə
və çürümüş məişəti
Danabaş kəndinin misalında göstərməklə
müəllif Cəlil Məmmədquluzadə ilə
həmrəy olduğunu bildirir. «Qanlılıq»
sərlövhəli yazı «Tərəqqi» qəzetinin
1908-ci il 26 sentyabr tarixli 62-ci nömrəsinin 3—4-cü
səhifələrində «Filankəs» təxəllüsü
ilə dərc edilmişdir.
 |
 |
|
